Κι ερχόμαστε λοιπόν, επί τέλους, στην μεταπολεμική Ιστορία και Οικονομία της Χώρας, που υποτίθεται ότι, είναι και το κύριο αιτούμενο από τούτο εδώ το γραφτό. Τυπικά αποτελεί ανεξάρτητο από το προηγούμενο κι αυτόνομο μέρος, κι έτσι θα φαίνεται και στο blog, ουσιαστικά όμως είναι η συνέχεια του όπως επισημαίνεται και στον τίτλο.
Πάμε λοιπόν, αέρας στα πανιά μας, να δούμε που θα μας βγάλει ετούτη τη φορά. Όπως είδαμε και στα προηγούμενα, παρά τις ηρωικές του προσπάθειες, και τις τέσσερεις ένοπλες εξεγέρσεις του σε διάστημα μιάς και μόνης δεκαετίας ('40-'50), ο Ελληνικός Λαός, καίτοι ουδέποτε ηττήθηκε στα πεδία των μαχών, δεν κατάφερε ν' αποτινάξει τον Ιμπεριαλιστικό ζυγό, και ν' απελευθερώσει την Πατρίδα, παρ' ότι έφτασε πολύ κοντά, πέφτοντας θύμα της ξεδιάντροπης προδοσίας και μάλιστα όχι μιά μόνο φορά. Είπαμε και στο προηγούμενο, προδόθηκε, δεν ηττήθηκε. Δεν υπάρχει και δεν μας ταιριάζει, “η Αριστερά της ήττας”, κι ας έχει γίνει επωδός όλ' αυτά τα χρόνια από σχεδόν το σύνολο της Αριστεράς στη χώρα, σε όλες της εκφάνσεις κι εκδοχές της, διαχρονικά, για το απλό λόγο ότι δεν μπορεί ν' απογαλακτιστεί, ριζικά όμως, από τον Σταλινισμό.
Μπορούμε μάλιστα να προσθέσουμε, ότι με δεδομένη και την ανάληψη του κυρίαρχου ρόλου από τους Αμερικανούς Ιμπεριαλιστές, που δεν πολυκαταλαβαίνανε από “φύλλα συκής”, και “διπλωματικούς ελιγμούς” όπως πχ προπολεμικά οι Αγγλογάλλοι, η πολιτική κατάσταση έγινε ακόμα πιο ξετσίπωτα, καταπιεστική και βάρβαρη. Με αναπόδραστο φυσικά συστατικό της, την πρόσφατη, για τότε, έντονη και παρατεταμένη αμφισβήτηση της Ιμπεριαλιστικής κυριαρχίας, από το λαό. Τα ξερονήσια οι διωγμοί, οι φυλακίσεις, οι εξορίες, οι διακρίσεις στην κοινωνία και στον επαγγελματικό τομέα, δημόσιο ή ιδιωτικό ανεξαρτήτως, τα πιστοποιητικά Κοινωνικών Φρονημάτων, σε βάρος των Δημοκρατικών Πολιτών, και των Αγωνιστών, της Γερμανικής Κατοχής και του Εμφύλιου, συνεχιστήκανε από τους “νικητές” για περισσότερες από τρεις δεκαετίες, οι οποίες παράλληλα ήταν κι εξαιρετικά κρίσιμες στη διαμόρφωση του “Ελληνικού Μοντέλλου Ανάπτυξης” που θα μας απασχολήσει παρακάτω. Οι Αμερικάνοι, ήτανε τρόπον τινά “Νεοφώτιστοι” τότε ως έστω δυνάμει παγκόσμιοι κυρίαρχοι, διότι, ως γνωστό, αλλάξανε μεταπολεμικά το βασικό πολιτικό τους Δόγμα, που πριν τον πόλεμο διακρινότανε από “Εσωστρέφεια” κυρίως, κι εν πάση περιπτώσει περιορισμό των κάθε λογής επεμβάσεων τους στα της Ηπείρου τους, και το κάνανε “Εξωστρεφές” και “παγκόσμιας εμβέλειας” προσκληθέντες φυσικά κι από την απολίπανση και την εξ' αυτής αδυναμία και επομένως παραίτηση των παραδοσιακών Ιμπεριαλιστικών Δυνάμεων από ρόλους ηγεμονίας στην παγκόσμια κυριαρχία λόγω του πολέμου. Πχ Βρεττανική Αυτοκρατορία.
Διαμορφώνονται τα μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο, χαρακτηριστικά της χώρας, εξωθημένα αρχικά από δύο βασικούς παράγοντες, που βέβαια βρισκόντουσαν σε αλληλεξάρτηση, ως αποτέλεσμα απηνούς πολιτικού διωγμού. Αρχίζει κατά πρώτον το ούτως αποκληθέν φαινόμενο της Αστυφιλίας, να το πούμε καλύτερα, της εσωτερικής μετανάστευσης αρχικά, και διαρκούντος ακόμα του Εμφύλιου, αλλά και στη συνέχεια, για καθαρά πολιτικούς λόγους, ενίοτε και δια φυσικής βίας, είναι γνωστός ο ξεριζωμός ολόκληρων χωριών, και η βίαιη μεταφορά των πληθυσμών τους, έτσι ώστε ο Δημοκρατικός Στρατός να αποστερηθεί τόσο από εφεδρείες όσο κι από εφόδια. Πέραν αυτού πολλοί διωκόμενοι και κυνηγημένοι Αγωνιστές, προκειμένου όταν μπορούσαν να ξεφύγουν, το λεπίδι και τους διωγμούς, στα χωριά τους και την ύπαιθρο όπου ήταν γνωστοί και δακτυλοδεικτούμενοι από τους κάθε λογής χαφιέδες, κατέφευγαν στις πόλεις μήπως και καλυφθούν τρόπον τινά στην “ανωνυμία του πλήθους” και τη γλυτώσουν. Αυτά όπως είπαμε, στα αρχικά στάδια του φαινομένου.
Υπήρχε όμως κι ένα άλλο γενικότερο θέμα, που τα καινούρια Αφεντικά, οι Αμερικάνοι,το είχανε εις βάθος υπ' όψιν τους, και βεβαίως δεν ήτανε διατεθειμένοι να παραβλέψουνε και να το αφήσουνε να περάσει “αβρόχοις ποσί” δεδομένης και της πιο ωμής και βάναυσης πολιτικής που ακολουθούσαν απέναντι στους υποτακτικούς τους, συγκρινόμενης μάλιστα με την πιο λεπτή και “πολιτισμένη” συμπεριφορά των Ευρωπαίων προκατόχων τους, στον πρώτο ρόλο. Ποιό ήταν αυτό; Μα βέβαια το φρόνημα του λαού, και η πίστη του που είχε ωριμάσει μέσα από τόσων χρόνων αγώνες, για ένα “καλύτερο Αύριο”, παρά την “ήττα”. Έπρεπε να ξεριζωθεί αυτό με κάθε τρόπο και μέσο. Αρχικά με άγρια ξεδιάντροπη καταπίεση, βία και πολιτικές διακρίσεις, και στη συνέχεια με άλλα ηπιότερα μέσα και διαδικασίες “ενσωμάτωσης”. Βρισκόμαστε όμως ακόμα σε πολύ “πρώιμη” φάση.
Στη φάση του σπασίματος του λαϊκού φρονήματος, με άγρια βία βασανιστήρια, φόνους και καταπίεση. Με την καθοδήγηση των Αμερικάνων βέβαια, και την εφαρμογή των πρακτικών και των μεθόδων τους, που άλλωστε χρειαζότανε να τις περάσουν κι από τις απαραίτητες δοκιμές για το μέλλον. Κάτι σαν τις ναπάλμ ένα πράγμα. Οι εξορίες οι φυλακές, τα ξερονήσια, οι “Παρθενώνες” στη Μακρόνησο, ο αποκλεισμός των πολιτικών Προσφύγων ήταν για πολλά χρόνια στην “ημερησία διάταξη”. Με αποκορύφωμα μέχρι και τις μέρες μας, ημών των της πρώτης μετά τον Εμφύλιο γενιάς, εννοώ, τον διαχωρισμό του Λαού σε “Έλληνες” και μιάσματα με τα πιστοποιητικά Κοινωνικών φρονημάτων που χωρίς αυτά κάποιοι, στην ουσία η πλειοψηφία του λαού ήταν αποκλεισμένοι, και στο περιθώριο της Κοινωνίας, χωρίς δουλειά, χωρίς δικαιώματα, χωρίς την παραμικρή κοινωνική παροχή. Όλα αυτά τα περιελάμβανε η εφαρμοζόμενη από τ' Αμερικάνικα Αφεντικά πολιτική. Όμως πάνω σ' αυτό το έδαφος αρχίσανε να φυτρώνουνε σιγά σιγά κι άλλοι “καρποί” που είχανε μέσα τους το σπόρο αυτού που απετέλεσε την “Ελληνική”, ιδιαιτερότητα όσον αφορά την οικονομική ανάπτυξη, είτε στην κυριολεξία, είτε κατά τα φαινόμενα. Και σ' αυτό το σημείο είναι που αρχίζει να γεννιέται το ερώτημα του τίτλου. Είναι η Ελλάδα καπιταλιστική; Ήτανε ποτέ της; Για να δούμε λοιπόν στη συνέχεια, αν αυτό απαντιέται και πως....
Από τα μέσα της δεκαετίας του '50, και ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της περιβόητης, εξώφθαλμα και χωρίς φραγμούς καταπιεστικής, κ' φρικτής, Καραμανλικής οχταετίας ('56-'63), αρχικά κι εντός των πλαισίων του δήθεν “αναπτυξιακού”αμερικάνικου σχεδίου Marshall ξεκινά η πιο άγρια ξετσίπωτη αδίσταχτη, καταλήστευση, της χώρας του λαού της, της γης και του αέρα, του υπεδάφους, του φυσικού και ου μη μόνο περιβάλλοντος, που έχει ποτέ καταγραφεί σ' ολόκληρη την Ιστορία του “Ελληνικού” κράτους ακόμη και προ της καταβολής του. Οι Ιμπεριαλιστές και η ντόπια, και μάλιστα ανανήψασα και ανανεωθείσα, μετά τη “νίκη” της Μεγαλοαστική Τάξη, επιπίπτουν ωμά σα κοράκια πάνω στο ανυπεράσπιστο, εξ αιτίας των προηγουμένως εξιστορηθέντων και στο παρόν κείμενο, γεγονότων και καταστάσεων, σώμα της Πατρίδας και κυριολεκτικά το κατασπαράσσουν. Ποιός σεβασμός σε ποιό περιβάλλον και τρίχες κατσαρές. Τότε δίνεται η εκκίνηση για τη δημιουργία αυτού του οικιστικού χάους που μας περιβάλλει, γενικά στις “μεγάλες” πόλεις, ιδιαίτερα στο Λεκανοπέδιο της Αττικής, στη Θεσσαλονίκη κλπ. Σαρωνικός, Θερμα'ι'κ'ός, γεμίζουν απόβλητα κι απονεκρώνονται από κάθε ζωή χάριν της “Ανάπτυξης”. Δηλ. με άλλα λόγια της καταλήστευσης και μέχρι κεραίας απομύζησης του τόπου από τους ξένους “Προστάτες” και φυσικά τους ντόπιους εντολοδόχους τους τις 200 με 300 “οικογένειες” της Μεγαλοαστικής Τάξης, που μπορεί ανάλογα με τις εποχές ν' ανανεώνονται και να επαναπροσδιορίζονται, αλλά ο αριθμός τους παραμένει μέσες άκρες σταθερός.
Να προσθέσω εδώ ότι η εξάρτηση και το ξεπούλημα, γίνονται κι επίσημη ιδεολογία που όποιος δεν την ασπάζεται, είναι “προδότης” “κουμμούνι” και γενικά εχθρός της πατρίδας και οδηγείται στο εκτελεστικό απόσπασμα, όπως έγινε και με τον Δημήτρη Μπάτση, που ως γνωστόν εκτελέστηκε μαζί με τους Μπελογιάννη, Πλουμπίδη, το 1952, γιατί απλά στο βιβλίο του “Η βαρειά βιομηχανία στην Ελλάδα” υποστήριξε την θέση ότι τούτη η χώρα, έχει τους φυσικούς πόρρους αν μη τι άλλο ν' αναπτύξει ανεξάρτητη κι αδέσμευτη Οικονομία χωρίς κανενός είδους τάχα μου εξωτερικής “προστασίας” διάβαζε νταβατζηλικιού. Το ότι την όποια οικονομική ανάπτυξη που ακολούθησε έστω με τις περιβαλλοντικές καταστροφές και ξεπουλήματα, την ιδιοποιήθηκε αποκλειστικά η ντόπια Ολιγαρχία, φαίνεται κι από το γεγονός του 2ου ιστορικά μεγάλου λα'ι'κού μεταναστευτικού ρεύματος προς “τας Ευρώπας” και κυρίως προς Γερμανία. Το οποίο βέβαια μεταναστευτικό ρεύμα ο Καραμανλής ως γνωστό το είχε χαρακτηρίσει “Ευλογία Θεού”. Πράγματι ήτανε για τ' αφεντικά του.
Ωραία, καλά μέχρις εδώ. Τι καλά βέβαια, μαύρα κι άραχνα, αλλά τρόπος το λέγειν, κυρίως για την “πρόοδο” του κειμένου. Και λέω καλά γιατί σε γενικές γραμμές τα γεγονότα που παρατίθενται παραπάνω, είναι γνωστά τουλάχιστον στους “παροικούντες στην Ιερουσαλήμ” και δεν υπάρχει ουδέν το καινόν. Από 'δω και κάτω θα έλεγα ότι “αρχίζουν τα δύσκολα” και τίθεται πλέον, επί τέλους το κρίσιμο ερώτημα του τίτλου που το υπενθυμίζω έτσι για να μην ξεχνιόμαστε.
Είναι η Ελλάδα Καπιταλιστική; Ήτανε ποτέ της;
Εώς τούτο το σημείο, έστω εν συνόψει, περιγράψαμε ιστορικά γεγονότα γνωστά και παραδεκτά, έστω κι αν δεν τα παραδέχεται η λεγόμενη “επίσημη Ιστορία”. Άλλωστε ποιός ασχολείται σοβαρά μαζί της; Από 'δω και πέρα τι γίνεται όμως; Τίθενται ερωτήματα. Πως βρέθηκε τούτη η χώρα και κυρίως ο απλός λαός της, στις μετέπειτα δεκαετίες με μια αρκετά υψηλή για τα δεδομένα τους οικονομική ανάπτυξη; Ανέβηκε το βιοτικό επίπεδο αισθητά. Αυτό δεν μπορεί ν' αμφισβητηθεί. Το ερώτημα είναι Πως; Αληθεύει το παραμύθι που μας τα'ί'ζουν τα τελευταία χρόνια της υποτιθέμενης “Οικονομικής Κρίσης” να πιστέψουμε εμείς ο λαουτζίκος ότι τρώγαμε τα δάνεια που αφειδώς μας παρείχαν οι φιλάνθρωποι ξένοι προστάτες μας; Και πολλά άλλα σχετικά ερωτήματα. Θα προσπαθήσουμε να τ' απαντήσουμε κι αυτά αλλά στην ώρα τους.
Ας πιάσουμε λοιπόν την συνέχεια της Ιστορίας από 'κει που την αφήσαμε, να δούμε που και πως θα μας βγάλει....
Η άγρια και κτηνώδης καταπίεση της πρώτης μετεμφυλιακής περιόδου, ενάντια στο σύνολο του Ελληνικού Λαού, που σε γενικές γραμμές, ορίζεται ιστορικά μέχρι και την πτώση της Δικτατορίας το 1974, ήτανε βέβαια οργανωμένη και καθοδηγημένη από τους Αμερικάνους Ιμπεριαλιστές, με τη βοήθεια των ντόπιων λακέδων τους. Δύο ήτανε κατά τη γνώμη μου, οι βασικοί της στόχοι. Κατ' αρχάς η καθυπόταξη με κάθε μέσο και το σκύψιμο του κεφαλιού αυτού του λαού που όπως είπαμε και παραπάνω σήκωσε τέσσερεις φορές τα όπλα στο διάστημα μιας και μόνης δεκαετίας για την επίτευξη της πολυπόθητης λευτεριάς και προδόθηκε, δεν ηττήθηκε, κι ας λεν ότι θέλουν διάφοροι κι από πολλές πλευρές, και κατά δεύτερον η παράδοση και το ξεπούλημα των όποιων πλουτοπαραγωγικών πηγών αυτού του τόπου, που με τα μεταπολεμικά δεδομένα, και με τα διάφορα σχέδια Marshal, θα αξιοποιούντο πιο εντατικά σε σχέση με τα προπολεμικώς κρατούντα, ανεξαρτήτως από την όποια περιβαλλοντική, πληθυσμιακή, οικολογική, οικιστική και πάει λέγοντας, προσθέστε ότι επίθετο θέλετε, μέσα θα είστε, καταστροφή που θα επήρχετο. Κι όλα αυτά έπρεπε να περάσουν χωρίς λα'ι'κές αντιδράσεις κι αγώνες για να περισωθεί ότι ήτανε δυνατόν να περισωθεί από τον ολετήρα του ξένου κατακτητή και των ντόπιων υποτακτικών του.
Το οικονομικό και νομικό μοντέλλο, τρόπος του λέγειν, που επεκράτησε, επέβαλλε ένα καθεστώς Ανομίας και Ασυδοσίας για την ντόπια Ολιγαρχία και τα ξένα αφεντικά της. Στην πράξη κανένας νόμος, κανένας περιορισμός, φοροδιαφυγή κατά το δοκούν, εισφοροδιαφυγή, θαλασσοδάνεια, αποικιοκρατικές Συμβάσεις “Έργων” Οι κυβερνώντες ταπεινοί υπάλληλοι τους, εκτελούσαν και εκτελούν εις το διηνεκές, τις εντολές τους. Πλήρης Ασυδοσία. Σε τούτον εδώ τον τόπο δεν υπήρξε ποτέ κανένας κανόνας και περιορισμός ακόμα και μέχρι σήμερα, κανένας νόμος στον οποίο να υπάγεται ουσία και όχι τύποις η Μεγαλοαστική Τάξη. Ένα οικονομικό μοντέλλο αυτόφωτο αφ' εαυτού του, χωρίς νόμους και κανόνες. Η Μεγαλοαστική Τάξη στην Ελλάδα είναι “Λούμπεν”. Αυτοί που την ονομάσανε “Λούμπεν Μεγαλοαστική Τάξη” (ΛΜΑΤ) είχανε θεωρητικά απόλυτο δίκιο. Ασχέτως αν στην πρακτική μπορεί να διαφωνεί κανείς μαζί τους. Άλλο το ένα, άλλο το άλλο. Και βέβαια “πίσω της” υπήρχαν και υπάρχουν τα μεγάλα αφεντικά, τα όλο και περισσότερο με το πέρασμα του χρόνου, πολυσχιδή ξένα συμφέροντα που στην πραγματικότητα “κρατάνε τη μπαγκέτα”. Όμως ο Καπιταλισμός ακόμα κι ο πιο ακραίος Νεοφιλελευθερισμός, έχει νόμους κανόνες, κι ενίοτε και αυστηρούς μάλιστα. Έτσι σαν ένα πρώτο σημείο απάντησης στο ερώτημα του τίτλου.
Ας προσπαθήσουμε λοιπόν να εστιάσουμε σε κάποια από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της πρώτης κυρίως μετεμφυλιακής περιόδου, που δεν περιορίζονται όμως μόνο σ' αυτή, απλά τότε είναι πολύ πιο έντονα. Πρωτίστως βεβαίως χαρακτηριστικά της Οικονομίας, από τα οποία προκύπτουν όμως και κοινωνικά, πολιτικά, και πολιτισμικά στην τελική, τοιαύτα. Σε σχέση με την προπολεμική περίοδο αλλάζει ριζικά το πρόσωπο της χώρας. Αυτό βέβαια δεν είναι ελληνική αποκλειστικότητα, όλη η Ευρώπη (τουλάχιστον) αλλάζει μεταπολεμικά. Βλ. Καταναλωτισμός κλπ. Αλλά αυτά δεν είναι του παρόντος. Αυτό που ενδιαφέρει εδώ είναι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αυτής της μεταλλαγής εγχωρίως που όπως (ελπίζω) θα δούμε στη συνέχεια, αποτελούν κυριολεκτικά παγκόσμιες ιδιαιτερότητες και αποκλειστικότητες. Για το πως προέκυψαν, τίθενται ερωτήματα, τα οποία δεν έχουν καθαρές, ή έστω βασισμένες σε κάποια συγκεκριμένα στοιχεία απαντήσεις. Με άλλα λόγια αυτό το “Ελληνικό Μοντέλλο” ανάπτυξης ήτανε αποτέλεσμα σχεδιασμού ή απλά προέκυψε ως παρενέργεια του πολιτικού και νομικού συστήματος που περιγράψαμε πιο πάνω; Ας αρχίσουμε όμως επιτέλους να προσεγγίζουμε τα ανωτέρω, και ίσως μπορέσουμε να οδηγηθούμε σε κάποιες έστω εκτιμήσεις επί του “διλήμματος” σχεδιασμός ή παρενέργεια;
Φυσικά, και ως ορθόδοξοι Μαρξιστές, θα ξεκινήσουμε από την Οικονομική Βάση. Όλοι οι τομείς της λεγόμενης επίσημης κι υπό ανάπτυξη Οικονομίας, έστω και λειψής κι ασθμαίνουσας, είχανε ξεκάθαρα περάσει στα χέρια των ξένων Ιμπεριαλιστών και των ντόπιων υποτακτικών τους. Αναφερόμαστε τόσο στο δευτερογενή (Βιομηχανία) όσο και στον τριτογενή (Εμπόριο, Υπηρεσίες) τομείς που βρισκόντουσαν μάλιστα υπό αλματώδη ανάπτυξη, λόγω του ότι εκκινήσανε ουσιαστικά από το σημείο μηδέν εξ' αιτίας του προηγηθέντος πολέμου. Αυτό άλλωστε συνέβηκε λίγο ως πολύ και σ' όλη την υπόλοιπη Ευρώπη. Το ζητούμενο είναι το πως διαμορφώθηκε σε τούτη τη γωνιά της...Πέρα από τις προφανείς λοιπόν πολιτικές διακρίσεις, έχουμε και ένα πιο ριζικό και κάθετο διαχωρισμό της κοινωνίας που βασίζεται καθαρά σε οικονομικά κριτήρια Από τη μια μεριά οι ξένοι ιμπεριαλιστές και οι 200-300 οικογένειες ντόπιων που λυμαίνονται τον τόπο κι από την άλλη το σύνολο του υπόλοιπου πληθυσμού ανεξαρτήτως ιδιότητας, είτε αυτό κατοικεί στις πόλεις είτε (ακόμα) στην ύπαιθρο το οποίο προφανώς και κυρίως πρέπει επίσης να ξεκινήσει από το σημείο μηδέν και μάλιστα υπό συνθήκες μακράν επισφαλέστερες αυτών της ούτως ειπείν “Επίσημης Οικονομίας”. Βορρά των αρπακτικών δεν είναι μόνο οι πρόσοδοι αυτής καθ' αυτής της Οικονομίας, αλλά το διάτρητο νομικό πλαίσιο, βλ. Πλήρης ασυδοσία, (φοροδιαφυγή, εισφοροδιαφυγή, και ων ουκ έστι αριθμός) τους επιτρέπει να βάζουν άγριο χέρι και στα ούτως η άλλως περιορισμένα οικονομικά του ίδιου του κράτους (των) θαλασσοδάνεια, υπερτιμολογήσεις, υποτιμολογήσεις, αποικιοκρατικές συμβάσεις για δάνεια και έργα, κι από που ν' αρχίσει κανείς και που να τελειώσει. Με δυο λόγια και το ίδιο το Ελληνικό; Κράτος συνέχισε την από προ της ίδρυσης του παράδοση της υπερχρέωσης του βάσει ληστρικών συμβάσεων και δανείων, και ως εκ τούτου της επικείμενης η και πλειστάκις πραγματοποιούμενης χρεωκοπίας του. Το μερίδιο των υποτελών τάξεων δηλ. του συνόλου του Ελληνικού Λαού από την “Επίσημη Οικονομία” ήταν κάποιες κακοπληρωμένες και λειψές σε αριθμό θέσεις εργασίας. Να λοιπόν γιατί η μετανάστευση ήταν “Ευλογία Θεού”, γιατί το δολάριο πήγε με τη μία στις 30 δρχ. γιατί τα κομμένα χιλιάρικα ήταν ίσα με 700 δρχ. κλπ. Επισημαίνω επί τροχάδην κάποια σημεία και γιατί είναι αδύνατο να γίνει εδώ λεπτομερής ανάλυση τους και κυρίως γιατί το πεδίο στο οποίο πρέπει να εστιάσουμε, δεν είναι τα λίγο ως πολύ γνωστά στοιχεία της “Επίσημης Οικονομίας” αλλά της “ανεπίσημης” “ημιεπίσημης” αν προτιμάτε, της “κάτω από το τραπέζι” Οικονομίας “που έδωσε ψωμάκι στο λαό” και παντεσπάνι μη σου πω, όπως θα δούμε παρακάτω.
Είδαμε λοιπόν, έστω συνοπτικά, τα βασικά χαρακτηριστικά του επικρατήσαντος Οικονομικού Σχηματισμού μετά τον πόλεμο σε τούτη τη χώρα. Ας δούμε, στη συνέχεια ποιά ήταν η επίδραση του ανωτέρω στην κοινωνία στο σύνολο της, και ως εκ τούτου στο οικιστικό περιβάλλον. Ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του '40 αρχικά και βασικά για πολιτικούς λόγους όπως είδαμε, αρχίζει το φαινόμενο της Εσωτερικής Μετανάστευσης. Μαζική μετακίνηση πληθυσμών από την ύπαιθρο προς τι πόλεις. Στις επόμενες δεκαετίες,('50, '60, '70) το φαινόμενο αυξάνεται κατακόρυφα και λαμβάνει τρομακτικές διαστάσεις. Η ύπαιθρος, ιδιαίτερα οι ορεινές και πιο άγονες περιοχές κυριολεκτικά αποψιλώνονται από τον πληθυσμό, ιδιαίτερα τον ενεργό, χωριά ερημώνουν, Ελάχιστοι υπερήλικες αποτελούν πλέον τον πληθυσμό άλλοτε πολυπληθών χωριών και κωμοπόλεων, Οικίες εγκαταλείπονται, μετατρέπονται σε χαλάσματα κ.ο.κ. Εγκατάλειψη, και μαρασμός. Οικονομικοί λόγοι πλέον, αναλαμβάνουν την πρωτοκαθεδρία. Ενώ η διάλυση της υπαίθρου δεν προσφέρει καμμία διέξοδο, στις πόλεις έστω κι αυτή η στρεβλή, αλλά έντονη τη συγκεκριμένη εποχή οικονομική ανάπτυξη, προσφέρει αρχικά θέσεις εργασίας που προσελκύουνε τον πληθυσμό να πάει να τις καλύψει, για να έχει ένα κομμάτι ψωμί αν μη τι άλλο. Και σ' αυτό το σημείο αρχίζει όπως θα δούμε να παίρνει σάρκα και οστά το φαινόμενο της “κάτω από τραπέζι” οικονομίας. Θα μπορούσα ίσως να την ονομάσω “Παραοικονομία” για να της δώσω έναν αποδεκτό κι από τους “γραμματιζούμενους” ορισμό, προσωπικά όμως νομίζω ότι ήταν κάτι πολύ ευρύτερο απ' αυτό. Να ξεκαθαρίσω από τώρα ότι όταν λέω”κάτω από το τραπέζι” δεν δίνω καμμιά αρνητική έννοια στη παραπάνω έκφραση. Απλά αναφέρομαι στο γίγνεσθαι που αρχίζει να ξετυλίγεται στον χώρο της οικονομίας και είναι ηθελημένα ή μη, θα προσπαθήσουμε να το δούμε, αν και όπως είπαμε και παραπάνω δεν είναι και τόσο εύκολο, έξω από αυτό που συμβατικά ονομάζουμε “Επίσημη Οικονομά”. Απλά να πω εδώ πριν προχωρήσω την “Ιστορική μου Αφήγηση” παραπέρα ότι όπως μας διδάσκει και η Διαλεκτική, τίποτα δεν είναι απόλυτο. Όλα τα φαινόμενα εγκυμονούν αντιθέσεις. Ακόμα κι αυτά που περιγράψαμε με τα μελανότερα χρώματα πιο πάνω. Ιδιαίτερα όταν σα λαός έχεις για “πρόγονο” σου κάποιον σαν τον πολυμήχανο Οδυσσέα.
Βρισκόμαστε λοιπόν στη φάση της εκρηκτικής ανόδου της προς τα μεγάλα αστικά κέντρα μετακίνησης πληθυσμών, και της εγκατάλειψης της υπαίθρου, αποτέλεσμα του τύπου της οικονομικής ανάπτυξης, όπως επιγραμματικά αναφερθήκαμε παραπάνω. Παράλληλα βέβαια με την “Ευλογία Θεού” Εξωτερική Μετανάστευση αλλά αυτό είναι άλλο καπέλλο. Δημιουργείται λοιπόν στα αστικά κέντρα τεράστια ζήτηση στέγης. Που και πως θα στεγαστούν οι μάζες των μετοικούντων; Σε μια “νορμάλ”, σύμφωνη με τις γραφές καπιταλιστική ανάπτυξη, και μάλιστα στις μεταπολεμικές εποχές της “Κε'υ'νσιανής” ευημερίας, το κράτος και οι πίσω από αυτό “κρατούντες” θα έδιναν δάνεια, θα έχτιζαν Εργατικές Κατοικίες, μεγάλες Οικοδομικές Εταιρείες θα παρήγαγαν και θα πούλαγαν ή θα ενοικίαζαν φτηνή κατοικία κ.ο.κ. Εν πάσει περιπτώσει θα ενέτασσαν όλες αυτές τις μάζες μέσα στα πλαίσια της “Επίσημης Οικονομίας” και φυσικά θα κέρδαγαν πολλαπλασίως εξ αυτού. Δεν είναι βέβαια κάτι καινούργιο αυτό που λέω εδώ, και δεν επεκτείνομαι. Και μόνο το γεγονός ότι ένας εργαζόμενος ή και μη, που πέφτει στην καλοστημένη παγίδα του δανεισμού, καθίσταται όμηρος για όλη του τη ζωή, είναι αρκετό για του λόγου το αληθές. Ας είναι και συνεπής, και μόνο οι τόκοι κι ανατοκισμοί που πληρώνει τον κάνουν να του στοιχίσει “ο κούκος αηδόνι”. Θα ήταν λοιπόν μια επί πλέον γερή κονόμα για τους κρατούντες, αλλά “την παράβλεψαν”. Το ερώτημα που τίθεται εδώ είναι το γιατί; Η απάντηση σύμφωνα με τους παππούδες ημών και υμών, τους κλασσικούς πάντα, είναι το ότι για να υπάρξει οποιαδήποτε Καπιταλιστική Ανάπτυξη, και ιδιαίτερα Κε'υ'νσιανού τύπου χρειάζεται μια αρχική κεφαλαιακή συσσώρευση. Ε, αυτή ήταν που έλειψε στον Ελληνικό μεταπολεμικό οικονομικό σχηματισμό. Που να τα βρει το κράτος τα λεφτά για να τα δώσει στο λαό να χτίσει σπίτια; Και πολύ περισσότερο, να χωροθετήσει, να πολεοδομήσει, να φτιάξει δίκτυα, πάρκα και δεν ξέρω τι άλλο. Δηλ ξέρω, αλλά στο σημείο αυτό δεν έχει σημασία η λεπτομερειακή παράθεση όλων των παραμέτρων. Που να βρεθούνε χρήματα για συσσώρευση μέσα στο καθεστώς της αρπαγής της ανομίας και ασυδοσίας των ξένων Αφεντικών από τη μία και της ΛΜΑΤ από την άλλη; Πούνε τος λοιπόν ο Καπιταλισμός; Να τος, να τος, δε θα τον βρεις. Πάντως πολύ πιο δύσκολα από “το δαχτυλίδι”....
Οι μάζες όμως που συνέρρεαν στα αστικά κέντρα έπρεπε με κάποιο τρόπο να στεγαστούν. Η Ιμπεριαλιστική εξάρτηση, όπως είδαμε παρέπεμπε σε γενικές γραμμές σε τριτοκοσμικά χαρακτηριστικά. Θα περίμενε λοιπόν κανείς την έκρηξη των παραγκουπόλεων όπως αυτό συναντάται ακόμη και σήμερα σε τεράστιες εκτάσεις εδαφικά και πληθυσμιακά, χωρών και μεγαλουπόλεων του Τρίτου Κόσμου. Κύριο χαρακτηριστικό τους η αποικιοκρατικού χαρακτήρα Ιμπεριαλιστική Εξάρτηση. Παρ' όλα αυτά παραγκουπόλεις ενταύθα παρατηρηθήκανε μεν, αλλά σε περιορισμένο πλήθος τόσο εδαφικά όσο και χρονικά. Γιατί; Σ' αυτό το σημείο αρχίζει να ξετυλίγεται σιγά σιγά το κουβάρι της ιδιαιτερότητας του Ελληνικού μεταπολεμικού Σχηματισμού. Θέλετε να το πείτε “Ελληνικό Δαιμόνιο”, “Ελληνικό δρόμο προς τον Καπιταλισμό, την Ανάπτυξη κλπ”; Το σίγουρο είναι ότι όπως και να το πείτε είναι έξω και μακράν από τις διδαχές των Κλασσικών Διδασκάλων περί Καπιταλισμού.
Το εναρκτήριο λάκτισμα δίνεται λοιπόν με δύο νόμους που θέσπισε η αλήστου μνήμης κυβέρνηση της πρώτης Καραμανλικής οχταετίας (1956-'63) και οι οποίοι αποτελούνε απολύτως μοναδικό Ελληνικό φαινόμενο παγκοσμίως. Δεν γνωρίζω ποιός νους τους συνέλαβε, και τι είχε στο “πίσω μέρος του μυαλού του”. Και δεν αναφέρομαι βέβαια στου υπουργούς που τους υπέγραψαν αλλά στους εμπνευστές τους. Όμως εκεί βασίστηκε, έστω συμπτωματικά, προσωπικά μου είναι πολύ δύσκολο να τους εντάξω στα πλαίσια οιουδήποτε Σχεδιασμού ή έστω απλά ικανοποίησης οικονομικών συμφερόντων, η σημαντική άνοδος, πρωτόφαντη άλλωστε του οικονομικού και βιοτικού επιπέδου της συντριπτικής πλειοψηφίας του Ελληνικού λαού, παρά τις συνεχιζόμενες άγριες πολιτικές διώξεις, τα ξερονήσια, την πολιτική προσφυγιά κλπ. Ποιοί ήταν αυτοί οι νόμοι λοιπόν, πως φτάσαμε στα θαυματουργά αποτελέσματα τους και ποιά ήταν αυτά θ' αρχίσουμε να αναλύουμε σιγά σιγά.
1ον η νομοθέτηση της δυνατότητας τεμαχισμού των αγρών και η θέσπιση του όρου “Αγροτεμάχιο” ως αυτοτελούς περιουσιακού στοιχείου. Ως γνωστόν “Αγροί” ήτανε όλες οι εκτός σχεδίου πόλεως εκτάσεις. Οι εντός σχεδίου ήτανε και είναι τα “Οικόπεδα”. Ο με το νέο νόμο επιτραπείς άνευ ορίου τεμαχισμός των αγρών επιφέρει τον νέο νομικό όρο “Αγροτεμάχιο” του οποίου η έκταση μπορούσε να ποικίλει ανεξέλεγκτα από το μηδέν μέχρι το άπειρο. Από πρακτική άποψη και στη συντριπτική τους πλειοψηφία η έκταση των αγροτεμαχίων εποίκιλε ανάμεσα στα 100 και τα 500 τμ.
2ον η νομοθέτηση της “Αντιπαροχής” δηλ. της δυνατότητας της παροχής οικοπέδου, για να μη σας πω και αγροτεμαχίου ακόμα, προς οικοδόμηση, έναντι υλικού ανταλλάγματος. Δηλ. τμήματος, ως ποσοστού, της προς ανέγερση οικοδομής. Όπως θα δούμε πιο λεπτομερειακά και παρακάτω, δια της αντιπαροχής εθεσπίζετο μια ακόμη μορφή αυτοτελούς ιδιοκτησίας, ήτοι τα χιλιοστά επί του συνόλου της οικοδομής και του οικοπέδου επί του οποίου κείται, εκφραζόμενα ως “Οριζόντια Ιδιοκτησία” η σε πιο απλά ελληνικά, “Διαμερίσματα”.
Αρκετά όμως με τα “Νομικά”, πάμε να δούμε τι επέφεραν στην πράξη οι νόμοι στους οποίους αναφερθήκαμε. Μαζική λοιπόν μετακίνηση πληθυσμών προς τα αστικά κέντρα, εδώ να πω ότι ακόμα κι ο όρος “Εσωτερική Μετανάστευση” μου φαίνεται ότι περιορίζει την μαζικότητα και ορμητικότητα του φαινομένου, τουλάχιστον στις πρώτες δεκαετίες '50, '60, και '70, και βέβαια ιλιγγιώδης αναζήτηση στέγασης, έτσι για ν' ανακεφαλαιώσουμε τα προηγούμενα. Περαιτέρω αδυναμία του κράτους και των κρατούντων να εντάξουν το φαινόμενο υπό τον έλεγχο τους δηλ μέσα στην επίσημη οικονομία ώστε να το εκμεταλλευτούν και ν' αποκομίσουν τα όποια οφέλη, όχι και μικρά. Οι εξελίξεις τόσο στην αγορά γης όσο και στην “οικοδομή” είναι καταιγιστικές. Οι εκτός σχεδίου, τότε ακόμα, περιφέρειες των πόλεων, (Αγροί) κατατεμαχίζονται εν ριπή οφθαλμού και πωλούνται στα πλήθη των μετοικούντων ως αγροτεμάχια, σε τιμές εξωφρενικές για τα δεδομένα της εποχής, αλλά φαινομενικά υποφερτές για τους αγοραστές δεδομένης της μέχρις ορίων κατάτμησης τους, αλλά και των ευκολιών στην αποπληρωμή τους, δόσεις κλπ. Οι τιμές της Γης κυρίως για τις δυτικά από το ποτάμι περιοχές εκτοξευτήκανε στον ουρανό. Εμφανίστηκε γαιοπρόσοδος σε τέτοια κάθετη αύξηση που χωρίς πλάκα αποτέλεσε κι αποτελεί ακόμα και μέχρι σήμερα παγκόσμιο ρεκόρ. Η ίδια η Γη ανά οιαδήποτε μονάδα μονάδα επιφάνειας της ήταν απείρως πιο ακριβή από τις λεγόμενες “καλές περιοχές” τις προορισμένες για κατοικία ανώτερων οικονομικά στρωμάτων, και ενταγμένες στην “επίσημη οικονομία”. Τι να μας πουν τα “Ψυχικά, οι Εκάλες και οι Κηφισιές”. “Το Περιστέρι, τα Νέα Λιόσια, (και όχι Ίλιον, μη χέσω), και τα Αιγαλέα σίτια ήτανε πιο ακριβά, κι αν θέλετε το πιστεύετε. Να πούμε και δυό λόγια για το ποιοί ήταν αυτοί που αρχικά επωφελήθηκαν από το προαναφερθέν μπουμ. Καλά εκτός από τους “μεσάζοντες” , ήτανε οικογένειες Αρβανιτών, που είχαν εγκατασταθεί στις παραπάνω περιοχές περίπου και γύρω στο 16ο αιώνα, ακόμη στην εποχή της Τουρκοκρατίας. Ε μην τις εντάξουμε όμως και στις ελίτ, πάει πολύ.
Αρχίζει λοιπόν, πυρετώδης οικοδομική δραστηριότητα. Αλλά με τέτοιες ιδιαιτερότητες που θα προσπαθήσουμε σ' αυτό το σημείο να παραθέσουμε, που την καθιστούν μοναδικό φαινόμενο σε παγκόσμια κλίμακα. Κατ' αρχάς μιλάμε για αυθέραιτη δόμηση. Τα αγροτεμάχια είναι βέβαια εκτός σχεδίου πόλης, κι επομένως οικοδομικές άδειες, τοπογραφικά, κλπ. είναι απραγματοποίητες πολυτέλειες. Τ' αυθαίρετα φυτρώνουνε σα μανιτάρια πάνω σε παρθένα Γη. Παρθένα μ' όλη τη σημασία της λέξης. Χωρίς σχέδιο, χωροταξικό πολεοδομικό ή άλλο, χωρίς δίκτυα, φως, νερό, τηλέφωνο, κλπ. κλπ. Πολλά απ' αυτά κατασκευάζονται κυριολεκτικά με διαδικασίες “express” μέσα σε μια νύχτα. Μέσα σε μια νύχτα βέβαια και όχι μέρα γιατί είναι “παράνομα”. “Παράνομα” με βάση τους τύπους, ουσιαστικά “νόμιμα” σύμφωνα με την υπόγεια εκφρασμένη διάθεση των “Αρχών”. Ε, εν τάξει έπεφτε και το απαραίτητο “λαδάκι” στα κατά τόπους αστυνομικά όργανα, διαφόρων αρμοδιοτήτων και βαθμών, και βεβαίως άμα χρειαζότανε εις πάντα αρμόδιο, έτσι ώστε να “λιπανθεί” ο μηχανισμός και να κυλήσουν όλα κατά το εξ όλων των μερών δοκούν. Γρηγορότερα “φυτρώνανε” λοιπόν αυθέραιτα στις περιφέρειες των αστικών κέντρων, κυρίως Αττικής και Θεσσαλονίκης, από μανιτάρια. Οργασμός “κάτω από το τραπέζι” οικοδομικής δραστηριότητας. Όσοι είχανε λίγα λεφτουδάκια στην άκρη, κυρίως μικροεπαγγελματίες, μπακάληδες, χασάπηδες, φουρναραίοι, αναλαμβάνανε τις εργολαβίες και τ' αυγατίζανε μέσα σ' ελάχιστο χρονικό διάστημα, όχι τίποτα άλλο, να είναι έτοιμοι για το επόμενο στάδιο της “Αντιπαροχής”, αλλά ακόμα δεν έχουμε φτάσει εκεί. Και βέβαια αυτής της μορφής η οικοδομική δραστηριότητα μετ' ου πολύ μετεξελίχτηκε σε αυτοτελή, αυτοτροφοδοτούμενη σε εργατικά χέρια, αναπαράγοντας τα και πολλαπλασιάζοντας τα. Με άλλα λόγια η οικοδομή προσέφερε θέσεις εργασίας, σε όσους έρχονταν να χτίσουνε τα σπίτια της αμέσως προηγούμενης “φουρνιάς” οικοδόμων, που οι επόμενοι θα χτίζαν τα δικά τους και πάει λέγοντας “από φουρνιά σε φουρνιά”. Πως λέμε από γενιά σε γενιά; Ε, κάτι αντίστοιχο. Κατέστη λοιπόν η οικοδομή η κύρια και ίσως μοναδική οικονομική δραστηριότητα τουλάχιστον όσον αφορά τα χαμηλότερα στρώματα της Ελληνικής Κοινωνίας που δοθεισών των συνθηκών δεν ήτανε δυνατό να έχουνε οποιαδήποτε άλλη διέξοδο, για την επιβίωση τους. Τώρα σε ποιά κλίμακα οικονομικής καπιταλιστικής δραστηριότητας μπορούμε να εντάξουμε αυτό το είδος της ημιπαράνομης, ημινόμιμης με βάση τα όσα είδαμε παραπάνω, οικοδομικής δραστηριότητας τ' αφήνω σε “πιο ειδικούς” γιατί εμένα δεν μου προκύπτει. “Βιομηχανική” δεν μπορείς να την πεις, “Βιοτεχνική” πάλι δεν μπορείς να την πεις, αυτά έχουν κάποιους όρους και κανόνες, με βάση τον καπιταλισμό μιλάμε πάντα. Ούτε καν “Χειροτεχνική” δεν μπορείς να την πεις. Αυτό που μου έρχεται σαν ο πιο κατάλληλος όρος για να την χαρακτηρίσω είναι “αρπακολατζίδικη” που παίρνει απ' όπου βολεύεται στοιχεία, τα ενσωματώνει, και πορεύεται. Δεν είναι και πολύ 'δόκιμος” αυτός ο όρος επιστημονικά και επίσης δεν τον έχω βρει σε κανένα εγχειρίδιο όπου αναλύεται μια κάποιου τύπου καπιταλιστική ανάπτυξη. Το ζήτημα είναι ότι οι λα'ι'κές μάζες βρήκανε ένα στήριγμα να επιβιώσουνε προς ώρας, γιατί βέβαια υπάρχει και συνέχεια. Όχι βεβαίως με το αζημίωτο. Μιλήσαμε και πιο πάνω για την ασύλληπτη και χωρίς επιστροφή περιβαλλοντική καταστροφή του τόπου. Αυτό όμως ήταν απόρροια της κατάστασης στην οποία αναφερθήκαμε και πιο πάνω. Ο πολύς ο κόσμος έπρεπε να επιβιώσει και βρήκε τον τρόπο. Τι θέλω να πω, και πιστεύω πως θα προκύψει και πιο γλαφυρά παρακάτω. Τίποτα δεν είναι μόνο άσπρο ή μόνο μαύρο. Αυτό που επικρατεί είναι οι ενδιάμεσες αποχρώσεις.
Ανακεφαλαιώνοντας, προς ώρας, τα μέχρι τούδε δεδομένα, θα, κρατήσουμε από τα ανωτέρω εν περιλήψει τα παρακάτω.
α. Μαζική μετακίνηση πληθυσμών από την ύπαιθρο στα αστικά κέντρα.
β. Αδυναμία του κράτους να εντάξει τη στέγαση σε ένα στοιχειώδες έστω οικονομικό πλάνο.
γ. Έκρηξη της αυθέραιτης δόμησης, που ως αυτοτελής και αυτοτροφοδοτούμενη παρέχει τόσο στέγη όσο και δουλειά στα πλήθη των μετοικούντων.
Ένα ακόμα στοιχείο στο οποίο πρέπει να εστιάσουμε, είναι ο ακραίος κατακερματισμός της Γης δια της θέσπισης δια νόμου του όρου “Αγροτεμάχιο”. Επιφέρει, από τη μιά, όπως είδαμε εκτόξευση των τιμών της Γης, της γαιοπροσόδου γενικά, σ' επίπεδα ρεκόρ, από την άλλη όμως αποτελεί οικονομικά δυνατή λύση, για τα εκατομμύρια των προσερχομένων, λόγω αυτού καθ' αυτού του ακραίου κατακερματισμού, αλλά και των ευκολιών πληρωμής. Εδώ μιλάμε για τ' απίστευτα! Δια του νομικού όρου “Αγροτεμάχιο” προκύπτουν συγχρόνως, δύο εκ διαμέτρου αντίθετες εκφάνσεις. Και η πίττα ολάκερη κι ο σκύλος χορτάτος. Τι να πω ο νομοθέτης θα ήτανε ή σοφός ή ανυποψίαστος. Κλίνω προς το δεύτερο. Όμως αυτό που ενδιαφέρει κυρίως εδώ είναι οι συνέπειες και οι επιπτώσεις του παραπάνω νόμου στην ζωή του τόπου αυτού. Κύρια την οικονομική αλλά όχι μόνο.
Κατατέμνονται οι Αγροί, και προκύπτουν αγροτεμάχια έκτασης όπως είδαμε από 100 έως 500 τ.μ σε γενικές γραμμές, και κόστους ανά μονάδα γύρω στις 5000 δρχ, με ευκολίες πληρωμής. Κόστους διόλου ευκαταφρόνητου μεν για την συγκεκριμένη εποχή, αλλά όχι και απαγορευτικού δεδομένης και της επείγουσας ανάγκης των μαζικά ελαύνοντων στα αστικά κέντρα για στέγη. Κόβονται και κάποιοι δρόμοι και διαβάσεις με πρόχειρα τοπογραφικά σκαριφήματα, και να το το σχέδιο πόλης είν' έτοιμο για την επέκταση της. Καλύπτονται και οι ανάγκες στέγασης. Τόσο απλά και οικονομικά.! Τα μόλις προαναφερθέντα, θα λέγαμε ότι αφορούν την πρώτη από τις δύο όπως θα δούμε, φάσεις της μετακίνησης πληθυσμών από τη μιά, και της οικοδομικής δραστηριότητας ως ατμομηχανής της Ελληνικής Οικονομίας από την άλλη. Αυτές οι δύο φάσεις δεν χωρίζονται αυστηρά χρονικά, αλλά αποτελούν από ένα σημείο και μετά επάλληλες διαδικασίες. Τα αλλεπάλληλα κύματα των συναθροιζόμενων διαρκούν με μέγιστη ένταση για τρεις τουλάχιστον δεκαετίες, ΄50, ΄60, 70'. Από το '80 και μετά αρχίζουν και απαλύνονται. Οι διαδοχικά προσερχόμενοι όμως περνούν με τη σειρά τους κι από τις δύο φάσεις. Οι πιο πρόσφατοι είναι ακόμα στην πρώτη φάση ενώ οι “παλιοσειρές” έχουν περάσει στη δεύτερη. Να γιατί οι δύο φάσεις εξελίσσονται από κάποιο χρονικό σημείο και μετά παράλληλα.
Μιλάμε τόση ώρα για “δεύτερη φάση” κι ακόμα “δεύτερη φάση” δεν είδαμε. Για πάμε λοιπόν να την δούμε σιγά σιγά, γιατί εδώ νομίζω ότι “παίζονται όλα τα λεφτά” κυριολεκτικά και μεταφορικά. Εδώ είναι το κρίσιμο σημείο, όλης αυτής, της μακρόσυρτης να το πω, πραγματείας.
Έχουν από ένα χρονικό σημείο και μετά, εγκατασταθεί, αρκετές εκατοντάδες χιλιάδες, για να μην πω εκατομμύρια, στις παρυφές των αστικών κέντρων, εκτός σχεδίου ακόμα, κάτω από τις συνθήκες που είδαμε, και με το οικοδομικό μπουμ, αυτοδύναμο κι αυτοτελές, νέων οικιστών. Έκρηξη αυθαίρετων, πάνω όπως είδαμε σε αγροτεμάχια των 5000 δρχ χονδρικά. Εν τάξει. Έτσι κι αλλιώς είναι γνωστό ότι η μεταπολεμική Πολεοδομική Ιστορία της χώρας, στην πράξη, όχι επί χάρτου, είναι μια αέναη ιστορία παραγωγής και εν συνεχεία νομιμοποίησης αυθαίρετων, ακόμα και μέχρι σήμερα. Γενεές επί γενεών και νόμοι επί νόμων που πάντα ήταν οι τελευταίοι, γιατί μετά την ψήφιση τους θα ανεστέλετο οριστικά από κει και πέρα η παραγωγή αυθαίρετων νεώτερης γενιάς.
Οι νεόδμητες και πυκνοδομημένες όμως εκτάσεις, έχουν ανάγκες. Δίκτυα δρόμους φως νερό κλπ. Έτσι εκ των πραγμάτων, κι εφ' όσον είχαν οικοδομηθεί και κατοικηθεί, απαιτείτο να ενταχθούν στο σχέδιο πόλεως. Να κατασκευασθούν δίκτυα, φυσικά εξόδοις κυρίως των κατοίκων, ε, να πάρει κι η Πολιτεία το κάτι τι της. Αδήριτος ανάγκη βεβαίως η ένταξη στο Σχέδιο για τους οικιστές, αλλά “πολλαπλή η ωφέλεια” τόσο για τους ίδιους, όσο και για το κράτος που αντί να ξοδεύεται εκπονώντας σχέδια και χτίζοντας κατοικίες, έστω και προς πώληση επί δανεισμώ, μακροπρόθεσμα, εισέπραττε “ζεστό χρήμα” κοντοπρόθεσμα, σαν αντίτιμο για την ένταξη των αυθαιρετούχων στα Σχέδια, να 'χει να ξεπληρώνει τις “υποχρεώσεις του” προς τα ξένα και τα ντόπια αφεντικά, να δίνει “θαλασσοδάνεια” κοκ. Ένας ακόμη πόλος ισχυρά ωφελημένων, ήσαν οι εργολάβοι που κατασκεύαζαν τα δίκτυα. Μικροεπιχειρηματίες αρπακολατζήδες κι αυτοί, έχουνε μείνει στην Ιστορία για την “ποιότητα” του έργου τους, αλλά και για το “μαύρο” χρήμα που έρρεε στην τσέπη τους.
Η ένταξη λοιπόν στο Σχέδιο των εκτάσεων των αυθαιρέτων θα λέγαμε ότι αποτελεί την έναρξη της “δεύτερης φάσης”, που όπως θα δούμε είχε να προσφέρει πολλά, σε όσους αφορούσε εκόντες ή άκοντες. Ήδη και μόνο με την ένταξη στο σχέδιο, και την αναβάθμιση των αγροτεμαχίων σε οικόπεδα, η αξία της Γης ανεβαίνει κατακόρυφα, όπως γενικά συμβαίνει σε αυτές τις περιπτώσεις. Τα αγροτεμάχια των 5000 δρχ γίνονται οικόπεδα με πολλαπλάσια αξία, και κατακόρυφη αύξηση της γαιοπροσόδου, αποκλειστικά προς όφελος των νέων ιδιοκτητών. Η διαφορά ανάμεσα σ' αυτό που προς ώρας περιγράψαμε, και ενός τυπικού καπιταλιστικού προτσές βασιζόμενου στην ομηρεία των δανείων προς παροχή κατοικίας είναι προφανής και αυταπόδεικτη. Οι “δυστυχείς” εσωτερικοί μετανάστες όχι μόνο “πέσανε από την Ακρόπολη, χωρίς να πάθουνε ούτε γρατζουνιά, αλλά βρήκανε και πορτοφόλι”, για να το περιγράψουμε και λίγο πιο λα'ι'κά. Αυτή μάλιστα ήταν μόνο “η προκαταβολή”. Το βασικό όφελος που ξεκόλλησε μεγάλες μάζες από την μιζέρια, και έδωσε έναυσμα σ' αυτό που ονομάστηκε, “Οικονομική Ανάπτυξη, Πρόοδος, Ευημερία”, ή ότι άλλο σχετικό και αφορούσε πραγματικά την μεγάλη μάζα των λα'ι'κών στρωμάτων και όχι την ελίτ ήταν ο δεύτερος “Ελληνικής Κοπής” νόμος παγκόσμιας αποκλειστικότητας, ο νόμος της Αντιπαροχής.
Επαναλαμβάνω ότι κατά τη γνώμη μου διαφορετικά ήταν τα κίνητρα θέσπισης αυτών των νόμων, και διαφορετικά και πέρα από κάθε φαντασία στη συγκεκριμένη στιγμή, τ' αποτελέσματα τους. Σ' αυτά όμως μας ενδιαφέρει να εστιάσουμε. Ο νόμος της Αντιπαροχής λοιπόν, τον περιγράψαμε και παραπάνω, παροχή ποσοστού επί του οικοπέδου στον ιδιοκτήτη, από τον εργολάβο με την μορφή “οριζόντιας ιδιοκτησίας- διαμερίσματος”. Άμεσα αποτελέσματα, ακόμα μεγαλύτερη έκρηξη της οικοδομής, και μεγαλύτερη επέκταση της και στην “επίσημη οικονομία”. Γίνεται ο βασικός και κύριος μοχλός ύπαρξης και ανάπτυξης της, γιατί η εξάρτηση δεν επιτρέπει τίποτε άλλο, τουλάχιστον που να ανήκει στον δευτερογενή τομέα. Η παραπέρα επέκταση και ανάπτυξη δεν σημαίνει όμως ότι “εκσυγχρονίζεται” ο τρόπος παραγωγής και τα μέσα που παραμένουν αμφιλεγόμενα, στο χαρακτηρισμό τους, και “αρπακολατζίδικα”, όπως και στην προηγούμενη φάση, εκείνη της παραγωγής αυθαιρέτων. Επίσης οι φορείς αυτής της δραστηριότητας παραμένουν σε γενικές γραμμές οι αυτοί. Μικροεργολάβοι, που εξακολουθούν να είναι και μπακάληδες χασάπηδες ή φουρναραίοι. Η γαιοπρόσοδος συνεχίζει να εκτοξεύεται ακόμη πιο έντονα, κι αυτό αφορά κυρίως τα εκατομμύρια των συναθροισθέντων στα αστικά κέντρα Η αρχική τιμή των 5000 δρχ μέσα σ' ελάχιστο χρονικό διάστημα άντε δύο ή τριών ετών πολλαπλασιάζεται με τουλάχιστον διψήφιο συντελεστή. Γεννιούνται έτσι περιουσίες, έστω και σε ντουβάρια, κυριολεκτικά από το τίποτα. Βάσεις και “συρμαγιές” για επιχειρηματικές δραστηριότητες κι ευημερία έστω μόνο υλική, σε ανθρώπους που κυριολεκτικά δύο ή τρία χρόνια νωρίτερα “δεν είχανε στον Ήλιο μοίρα”. Ολόκληρη η οικονομική δραστηριότητα επίσημη ή μη, βασίζεται και εξαρτάται στενά από την οικοδομή. Επαγγέλματα εκ πρώτης όψεως “άσχετα” εξαρτώνται απ' αυτήν. Αποτελεί τον βασικό μοχλό της επελθούσας ευημερίας και της βελτίωσης της οικονομικής θέσης για την συντριπτική πλειοψηφία του Ελληνικού πληθυσμού. Και μάλιστα κάτω από συνθήκες που ουδόλως προσωμιάζανε με εκείνες των ραγδαίως αναπτυσσόμενων οικονομιών του υπόλοιπου Δυτικού Κόσμου στις πρώτες τρεις μεταπολεμικές δεκαετίες. Εκεί επικρατούσε και άνθιζε η Κε'υ'νσιανή παραλλαγή του Καπιταλισμού, το ίδιο το κράτος αναδείκνυε τον Καταναλωτισμό έδινε χρήματα για να τα πάρουν οι καπιταλιστές διπλά και τρίδιπλα στη συνέχεια. Εδώ όπως είδαμε δεν ήτανε δυνατόν να εφαρμοστεί ούτε το κε'υ'νσιανό, ούτε κανένα άλλο μοντέλλο. Με βάση τα στοιχεία της επίσημης οικονομίας, βασιζόμενα στα “επίσημα έσοδα” μεροκάματα κλπ των λα'ι'κών στρωμάτων η φτώχεια και η μιζέρια συνεχιζόντουσαν αναλλοίωτες και στις πρώτες και όχι μόνο, μεταπολεμικές δεκαετίες. Εν τάξει η άνθηση αυτή ευνοήθηκε έμμεσα από την ραγδαία αύξηση του οικονομικού προϊόντος στις καπιταλιστικές χώρες, όπου ουσιαστικά ξεκίνησε από το “μηδέν” του πολέμου, και διατηρήθηκε περίπου μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του '70. Δηλ δεν ξέρω αν κάτι ανάλογο θα μπορούσε να λάβει χώρα σε συνθήκες “Παγκόσμιας Κρίσης” όπως η σημερινή πχ και με τον Κε'υ'νσιανισμό πια στο χρονοντούλαπο της Ιστορίας, αλλά αυτό είναι “άλλου παπά Βαγγέλιο”. Το σίγουρο είναι πάντως ότι και με βάση τις διδαχές των Κλασσικών, στην Ελλάδα δεν εφαρμόστηκε καμιά καπιταλιστική συνταγή, που να την οδηγήσει στην οικονομική άνθηση όπως την περιγράψαμε παραπάνω. Επισήμως, Καπιταλισμός αυτό το πράγμα δεν λέγεται πάντως. Προκαπιταλιστικό στάδιο επίσης δεν μπορούμε να το ονομάσουμε. Το πως θα το ονομάσουμε τ' αφήνω στην κρίση του αναγνώστη (αν υπάρξει κανένας!). Εγώ δεν θα το τολμούσα. Εν τάξει να πω εδώ και να ξεκαθαρίσω ότι όπως και στον τίτλο του παρόντος, εν μέρει χαριτολογώ. Αλλά μόνο εν μέρει. Από καθαρά θεωρητική άποψη υπάρχει ένα θέμα, ή όχι;
Πάμε λοιπόν παρακάτω, σιγά σιγά να κλείσουμε και τούτο το κύριο μέρος του παρόντος πονήματος γιατί στην πορεία προέκυψε κι ένας επίλογος. Ε να μην πούμε και μιά άποψη για την παρούσα “κρίση” που αφ' ενός μεν συνδέεται με την, περί ης ο λόγος, περίοδο αφ' ετέρου πολλά ευτράπελα ακούγονται από επίσημα η μη χείλη;
Να κλείσουμε λοιπόν και τούτο το κομμάτι, το “κύριο μέρος”, προσθέτοντας απλώς ότι ναι μεν “το ψάρι βρωμάει από το κεφάλι”, αλλά αυτό δεν σημαίνει βέβαια, ότι δεν επηρεάζεται και το υπόλοιπο σώμα. Τι θέλω να πω, ότι η ανομία και η ασυδοσία που επεκράτησαν στα υψηλά στρώματα της κοινωνίας ήτανε φυσικά αδύνατον να μην διαχυθούν προς τα κάτω. Το μεγαλύτερο μέρος έστω και αυτής της οικονομίας στηρίχθηκε σε εξωθεσμικά και πέρα από την επίσημη οικονομία πλαίσια, αυτό που γενικά ονομάζεται “Παραοικονομία”. Βρέθηκαν ων ουκ έστι αριθμός μέθοδες, παράκαμψης της επίσημης οικονομίας και από τα λα'ι'κά στρώματα. Ας όψεται το Ελληνικό δαιμόνιο. Φυσικά κάποιοι ευνοήθηκαν και κάποιοι αδικήθηκαν από το εν λόγω φαινόμενο. Αλλά αυτή είναι η πραγματική ζωή σε όλες τις εκφάνσεις της, πέρα από ωραιοποιήσεις και 'ιδεαλισμούς”. Έτσι και 'δώ. Να πω λοιπόν απλά ότι εφ' όσον η “Παραοικονομία”, ή καλύτερα “η κάτω από το τραπέζι οικονομία”, βοήθησε άμεσα ή έμμεσα το μεγαλύτερο μέρος των λα'ι'κών στρωμάτων να βγουν από τις συνθήκες της μιζέριας, και της φτώχειας, μια χαρά ήτανε. Δεν εννοώ φυσικά την Παραοικονομία των “μεγάλων” που άλλωστε ήτανε και είναι “επίσημα” θεσπισμένη, αλλά αυτή των 'Μικρών”. Άλλωστε όπως ελπίζω ότι θα δούμε και στον επικείμενο επίλογο αναλυτικότερα, ένας από τους βασικούς λόγους που η οικοδομή έχει φορτωθεί τόσο στο παρελθόν, όσο και σήμερα, ακόμη περισσότερο, με βαρύτατους και πολλαπλούς φόρους, είναι ακριβώς αυτός. Το ότι η Άρχουσα Τάξη δεν μπορεί να δεχτεί έστω και αναδρομικά ότι κάτω από τη μύτη της πέρασε τόσος πλούτος, χωρίς να το πάρει χαμπάρι, και να του βάλει χέρι. Αυτή είναι μία από τις, αφ' υψηλού προσπάθειες ερμηνείας της παρούσας “κρίσης” και της υπό εξέλιξη ασύστολης αρπαγής και μεταφοράς πλούτου από τις μάζες των πολλών στους λίγους κι εκλεκτούς. Σου λέει “τα πήρατε, τα κονομήσατε και φόρους δεν πληρώσατε”. Σε πιο απλά Ελληνικά “δεν μας δώσατε τη μίζα που δικαιούμαστε. Πλερώνετε τώρα”. Αλλά αυτά θα τα δούμε πιο αναλυτικά παρακάτω στον επίλογο του παρόντος πονήματος. Εδώ που μπλέξαμε...
--
Πάμε λοιπόν, αέρας στα πανιά μας, να δούμε που θα μας βγάλει ετούτη τη φορά. Όπως είδαμε και στα προηγούμενα, παρά τις ηρωικές του προσπάθειες, και τις τέσσερεις ένοπλες εξεγέρσεις του σε διάστημα μιάς και μόνης δεκαετίας ('40-'50), ο Ελληνικός Λαός, καίτοι ουδέποτε ηττήθηκε στα πεδία των μαχών, δεν κατάφερε ν' αποτινάξει τον Ιμπεριαλιστικό ζυγό, και ν' απελευθερώσει την Πατρίδα, παρ' ότι έφτασε πολύ κοντά, πέφτοντας θύμα της ξεδιάντροπης προδοσίας και μάλιστα όχι μιά μόνο φορά. Είπαμε και στο προηγούμενο, προδόθηκε, δεν ηττήθηκε. Δεν υπάρχει και δεν μας ταιριάζει, “η Αριστερά της ήττας”, κι ας έχει γίνει επωδός όλ' αυτά τα χρόνια από σχεδόν το σύνολο της Αριστεράς στη χώρα, σε όλες της εκφάνσεις κι εκδοχές της, διαχρονικά, για το απλό λόγο ότι δεν μπορεί ν' απογαλακτιστεί, ριζικά όμως, από τον Σταλινισμό.
Μπορούμε μάλιστα να προσθέσουμε, ότι με δεδομένη και την ανάληψη του κυρίαρχου ρόλου από τους Αμερικανούς Ιμπεριαλιστές, που δεν πολυκαταλαβαίνανε από “φύλλα συκής”, και “διπλωματικούς ελιγμούς” όπως πχ προπολεμικά οι Αγγλογάλλοι, η πολιτική κατάσταση έγινε ακόμα πιο ξετσίπωτα, καταπιεστική και βάρβαρη. Με αναπόδραστο φυσικά συστατικό της, την πρόσφατη, για τότε, έντονη και παρατεταμένη αμφισβήτηση της Ιμπεριαλιστικής κυριαρχίας, από το λαό. Τα ξερονήσια οι διωγμοί, οι φυλακίσεις, οι εξορίες, οι διακρίσεις στην κοινωνία και στον επαγγελματικό τομέα, δημόσιο ή ιδιωτικό ανεξαρτήτως, τα πιστοποιητικά Κοινωνικών Φρονημάτων, σε βάρος των Δημοκρατικών Πολιτών, και των Αγωνιστών, της Γερμανικής Κατοχής και του Εμφύλιου, συνεχιστήκανε από τους “νικητές” για περισσότερες από τρεις δεκαετίες, οι οποίες παράλληλα ήταν κι εξαιρετικά κρίσιμες στη διαμόρφωση του “Ελληνικού Μοντέλλου Ανάπτυξης” που θα μας απασχολήσει παρακάτω. Οι Αμερικάνοι, ήτανε τρόπον τινά “Νεοφώτιστοι” τότε ως έστω δυνάμει παγκόσμιοι κυρίαρχοι, διότι, ως γνωστό, αλλάξανε μεταπολεμικά το βασικό πολιτικό τους Δόγμα, που πριν τον πόλεμο διακρινότανε από “Εσωστρέφεια” κυρίως, κι εν πάση περιπτώσει περιορισμό των κάθε λογής επεμβάσεων τους στα της Ηπείρου τους, και το κάνανε “Εξωστρεφές” και “παγκόσμιας εμβέλειας” προσκληθέντες φυσικά κι από την απολίπανση και την εξ' αυτής αδυναμία και επομένως παραίτηση των παραδοσιακών Ιμπεριαλιστικών Δυνάμεων από ρόλους ηγεμονίας στην παγκόσμια κυριαρχία λόγω του πολέμου. Πχ Βρεττανική Αυτοκρατορία.
Διαμορφώνονται τα μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο, χαρακτηριστικά της χώρας, εξωθημένα αρχικά από δύο βασικούς παράγοντες, που βέβαια βρισκόντουσαν σε αλληλεξάρτηση, ως αποτέλεσμα απηνούς πολιτικού διωγμού. Αρχίζει κατά πρώτον το ούτως αποκληθέν φαινόμενο της Αστυφιλίας, να το πούμε καλύτερα, της εσωτερικής μετανάστευσης αρχικά, και διαρκούντος ακόμα του Εμφύλιου, αλλά και στη συνέχεια, για καθαρά πολιτικούς λόγους, ενίοτε και δια φυσικής βίας, είναι γνωστός ο ξεριζωμός ολόκληρων χωριών, και η βίαιη μεταφορά των πληθυσμών τους, έτσι ώστε ο Δημοκρατικός Στρατός να αποστερηθεί τόσο από εφεδρείες όσο κι από εφόδια. Πέραν αυτού πολλοί διωκόμενοι και κυνηγημένοι Αγωνιστές, προκειμένου όταν μπορούσαν να ξεφύγουν, το λεπίδι και τους διωγμούς, στα χωριά τους και την ύπαιθρο όπου ήταν γνωστοί και δακτυλοδεικτούμενοι από τους κάθε λογής χαφιέδες, κατέφευγαν στις πόλεις μήπως και καλυφθούν τρόπον τινά στην “ανωνυμία του πλήθους” και τη γλυτώσουν. Αυτά όπως είπαμε, στα αρχικά στάδια του φαινομένου.
Υπήρχε όμως κι ένα άλλο γενικότερο θέμα, που τα καινούρια Αφεντικά, οι Αμερικάνοι,το είχανε εις βάθος υπ' όψιν τους, και βεβαίως δεν ήτανε διατεθειμένοι να παραβλέψουνε και να το αφήσουνε να περάσει “αβρόχοις ποσί” δεδομένης και της πιο ωμής και βάναυσης πολιτικής που ακολουθούσαν απέναντι στους υποτακτικούς τους, συγκρινόμενης μάλιστα με την πιο λεπτή και “πολιτισμένη” συμπεριφορά των Ευρωπαίων προκατόχων τους, στον πρώτο ρόλο. Ποιό ήταν αυτό; Μα βέβαια το φρόνημα του λαού, και η πίστη του που είχε ωριμάσει μέσα από τόσων χρόνων αγώνες, για ένα “καλύτερο Αύριο”, παρά την “ήττα”. Έπρεπε να ξεριζωθεί αυτό με κάθε τρόπο και μέσο. Αρχικά με άγρια ξεδιάντροπη καταπίεση, βία και πολιτικές διακρίσεις, και στη συνέχεια με άλλα ηπιότερα μέσα και διαδικασίες “ενσωμάτωσης”. Βρισκόμαστε όμως ακόμα σε πολύ “πρώιμη” φάση.
Στη φάση του σπασίματος του λαϊκού φρονήματος, με άγρια βία βασανιστήρια, φόνους και καταπίεση. Με την καθοδήγηση των Αμερικάνων βέβαια, και την εφαρμογή των πρακτικών και των μεθόδων τους, που άλλωστε χρειαζότανε να τις περάσουν κι από τις απαραίτητες δοκιμές για το μέλλον. Κάτι σαν τις ναπάλμ ένα πράγμα. Οι εξορίες οι φυλακές, τα ξερονήσια, οι “Παρθενώνες” στη Μακρόνησο, ο αποκλεισμός των πολιτικών Προσφύγων ήταν για πολλά χρόνια στην “ημερησία διάταξη”. Με αποκορύφωμα μέχρι και τις μέρες μας, ημών των της πρώτης μετά τον Εμφύλιο γενιάς, εννοώ, τον διαχωρισμό του Λαού σε “Έλληνες” και μιάσματα με τα πιστοποιητικά Κοινωνικών φρονημάτων που χωρίς αυτά κάποιοι, στην ουσία η πλειοψηφία του λαού ήταν αποκλεισμένοι, και στο περιθώριο της Κοινωνίας, χωρίς δουλειά, χωρίς δικαιώματα, χωρίς την παραμικρή κοινωνική παροχή. Όλα αυτά τα περιελάμβανε η εφαρμοζόμενη από τ' Αμερικάνικα Αφεντικά πολιτική. Όμως πάνω σ' αυτό το έδαφος αρχίσανε να φυτρώνουνε σιγά σιγά κι άλλοι “καρποί” που είχανε μέσα τους το σπόρο αυτού που απετέλεσε την “Ελληνική”, ιδιαιτερότητα όσον αφορά την οικονομική ανάπτυξη, είτε στην κυριολεξία, είτε κατά τα φαινόμενα. Και σ' αυτό το σημείο είναι που αρχίζει να γεννιέται το ερώτημα του τίτλου. Είναι η Ελλάδα καπιταλιστική; Ήτανε ποτέ της; Για να δούμε λοιπόν στη συνέχεια, αν αυτό απαντιέται και πως....
Από τα μέσα της δεκαετίας του '50, και ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της περιβόητης, εξώφθαλμα και χωρίς φραγμούς καταπιεστικής, κ' φρικτής, Καραμανλικής οχταετίας ('56-'63), αρχικά κι εντός των πλαισίων του δήθεν “αναπτυξιακού”αμερικάνικου σχεδίου Marshall ξεκινά η πιο άγρια ξετσίπωτη αδίσταχτη, καταλήστευση, της χώρας του λαού της, της γης και του αέρα, του υπεδάφους, του φυσικού και ου μη μόνο περιβάλλοντος, που έχει ποτέ καταγραφεί σ' ολόκληρη την Ιστορία του “Ελληνικού” κράτους ακόμη και προ της καταβολής του. Οι Ιμπεριαλιστές και η ντόπια, και μάλιστα ανανήψασα και ανανεωθείσα, μετά τη “νίκη” της Μεγαλοαστική Τάξη, επιπίπτουν ωμά σα κοράκια πάνω στο ανυπεράσπιστο, εξ αιτίας των προηγουμένως εξιστορηθέντων και στο παρόν κείμενο, γεγονότων και καταστάσεων, σώμα της Πατρίδας και κυριολεκτικά το κατασπαράσσουν. Ποιός σεβασμός σε ποιό περιβάλλον και τρίχες κατσαρές. Τότε δίνεται η εκκίνηση για τη δημιουργία αυτού του οικιστικού χάους που μας περιβάλλει, γενικά στις “μεγάλες” πόλεις, ιδιαίτερα στο Λεκανοπέδιο της Αττικής, στη Θεσσαλονίκη κλπ. Σαρωνικός, Θερμα'ι'κ'ός, γεμίζουν απόβλητα κι απονεκρώνονται από κάθε ζωή χάριν της “Ανάπτυξης”. Δηλ. με άλλα λόγια της καταλήστευσης και μέχρι κεραίας απομύζησης του τόπου από τους ξένους “Προστάτες” και φυσικά τους ντόπιους εντολοδόχους τους τις 200 με 300 “οικογένειες” της Μεγαλοαστικής Τάξης, που μπορεί ανάλογα με τις εποχές ν' ανανεώνονται και να επαναπροσδιορίζονται, αλλά ο αριθμός τους παραμένει μέσες άκρες σταθερός.
Να προσθέσω εδώ ότι η εξάρτηση και το ξεπούλημα, γίνονται κι επίσημη ιδεολογία που όποιος δεν την ασπάζεται, είναι “προδότης” “κουμμούνι” και γενικά εχθρός της πατρίδας και οδηγείται στο εκτελεστικό απόσπασμα, όπως έγινε και με τον Δημήτρη Μπάτση, που ως γνωστόν εκτελέστηκε μαζί με τους Μπελογιάννη, Πλουμπίδη, το 1952, γιατί απλά στο βιβλίο του “Η βαρειά βιομηχανία στην Ελλάδα” υποστήριξε την θέση ότι τούτη η χώρα, έχει τους φυσικούς πόρρους αν μη τι άλλο ν' αναπτύξει ανεξάρτητη κι αδέσμευτη Οικονομία χωρίς κανενός είδους τάχα μου εξωτερικής “προστασίας” διάβαζε νταβατζηλικιού. Το ότι την όποια οικονομική ανάπτυξη που ακολούθησε έστω με τις περιβαλλοντικές καταστροφές και ξεπουλήματα, την ιδιοποιήθηκε αποκλειστικά η ντόπια Ολιγαρχία, φαίνεται κι από το γεγονός του 2ου ιστορικά μεγάλου λα'ι'κού μεταναστευτικού ρεύματος προς “τας Ευρώπας” και κυρίως προς Γερμανία. Το οποίο βέβαια μεταναστευτικό ρεύμα ο Καραμανλής ως γνωστό το είχε χαρακτηρίσει “Ευλογία Θεού”. Πράγματι ήτανε για τ' αφεντικά του.
Ωραία, καλά μέχρις εδώ. Τι καλά βέβαια, μαύρα κι άραχνα, αλλά τρόπος το λέγειν, κυρίως για την “πρόοδο” του κειμένου. Και λέω καλά γιατί σε γενικές γραμμές τα γεγονότα που παρατίθενται παραπάνω, είναι γνωστά τουλάχιστον στους “παροικούντες στην Ιερουσαλήμ” και δεν υπάρχει ουδέν το καινόν. Από 'δω και κάτω θα έλεγα ότι “αρχίζουν τα δύσκολα” και τίθεται πλέον, επί τέλους το κρίσιμο ερώτημα του τίτλου που το υπενθυμίζω έτσι για να μην ξεχνιόμαστε.
Είναι η Ελλάδα Καπιταλιστική; Ήτανε ποτέ της;
Εώς τούτο το σημείο, έστω εν συνόψει, περιγράψαμε ιστορικά γεγονότα γνωστά και παραδεκτά, έστω κι αν δεν τα παραδέχεται η λεγόμενη “επίσημη Ιστορία”. Άλλωστε ποιός ασχολείται σοβαρά μαζί της; Από 'δω και πέρα τι γίνεται όμως; Τίθενται ερωτήματα. Πως βρέθηκε τούτη η χώρα και κυρίως ο απλός λαός της, στις μετέπειτα δεκαετίες με μια αρκετά υψηλή για τα δεδομένα τους οικονομική ανάπτυξη; Ανέβηκε το βιοτικό επίπεδο αισθητά. Αυτό δεν μπορεί ν' αμφισβητηθεί. Το ερώτημα είναι Πως; Αληθεύει το παραμύθι που μας τα'ί'ζουν τα τελευταία χρόνια της υποτιθέμενης “Οικονομικής Κρίσης” να πιστέψουμε εμείς ο λαουτζίκος ότι τρώγαμε τα δάνεια που αφειδώς μας παρείχαν οι φιλάνθρωποι ξένοι προστάτες μας; Και πολλά άλλα σχετικά ερωτήματα. Θα προσπαθήσουμε να τ' απαντήσουμε κι αυτά αλλά στην ώρα τους.
Ας πιάσουμε λοιπόν την συνέχεια της Ιστορίας από 'κει που την αφήσαμε, να δούμε που και πως θα μας βγάλει....
Η άγρια και κτηνώδης καταπίεση της πρώτης μετεμφυλιακής περιόδου, ενάντια στο σύνολο του Ελληνικού Λαού, που σε γενικές γραμμές, ορίζεται ιστορικά μέχρι και την πτώση της Δικτατορίας το 1974, ήτανε βέβαια οργανωμένη και καθοδηγημένη από τους Αμερικάνους Ιμπεριαλιστές, με τη βοήθεια των ντόπιων λακέδων τους. Δύο ήτανε κατά τη γνώμη μου, οι βασικοί της στόχοι. Κατ' αρχάς η καθυπόταξη με κάθε μέσο και το σκύψιμο του κεφαλιού αυτού του λαού που όπως είπαμε και παραπάνω σήκωσε τέσσερεις φορές τα όπλα στο διάστημα μιας και μόνης δεκαετίας για την επίτευξη της πολυπόθητης λευτεριάς και προδόθηκε, δεν ηττήθηκε, κι ας λεν ότι θέλουν διάφοροι κι από πολλές πλευρές, και κατά δεύτερον η παράδοση και το ξεπούλημα των όποιων πλουτοπαραγωγικών πηγών αυτού του τόπου, που με τα μεταπολεμικά δεδομένα, και με τα διάφορα σχέδια Marshal, θα αξιοποιούντο πιο εντατικά σε σχέση με τα προπολεμικώς κρατούντα, ανεξαρτήτως από την όποια περιβαλλοντική, πληθυσμιακή, οικολογική, οικιστική και πάει λέγοντας, προσθέστε ότι επίθετο θέλετε, μέσα θα είστε, καταστροφή που θα επήρχετο. Κι όλα αυτά έπρεπε να περάσουν χωρίς λα'ι'κές αντιδράσεις κι αγώνες για να περισωθεί ότι ήτανε δυνατόν να περισωθεί από τον ολετήρα του ξένου κατακτητή και των ντόπιων υποτακτικών του.
Το οικονομικό και νομικό μοντέλλο, τρόπος του λέγειν, που επεκράτησε, επέβαλλε ένα καθεστώς Ανομίας και Ασυδοσίας για την ντόπια Ολιγαρχία και τα ξένα αφεντικά της. Στην πράξη κανένας νόμος, κανένας περιορισμός, φοροδιαφυγή κατά το δοκούν, εισφοροδιαφυγή, θαλασσοδάνεια, αποικιοκρατικές Συμβάσεις “Έργων” Οι κυβερνώντες ταπεινοί υπάλληλοι τους, εκτελούσαν και εκτελούν εις το διηνεκές, τις εντολές τους. Πλήρης Ασυδοσία. Σε τούτον εδώ τον τόπο δεν υπήρξε ποτέ κανένας κανόνας και περιορισμός ακόμα και μέχρι σήμερα, κανένας νόμος στον οποίο να υπάγεται ουσία και όχι τύποις η Μεγαλοαστική Τάξη. Ένα οικονομικό μοντέλλο αυτόφωτο αφ' εαυτού του, χωρίς νόμους και κανόνες. Η Μεγαλοαστική Τάξη στην Ελλάδα είναι “Λούμπεν”. Αυτοί που την ονομάσανε “Λούμπεν Μεγαλοαστική Τάξη” (ΛΜΑΤ) είχανε θεωρητικά απόλυτο δίκιο. Ασχέτως αν στην πρακτική μπορεί να διαφωνεί κανείς μαζί τους. Άλλο το ένα, άλλο το άλλο. Και βέβαια “πίσω της” υπήρχαν και υπάρχουν τα μεγάλα αφεντικά, τα όλο και περισσότερο με το πέρασμα του χρόνου, πολυσχιδή ξένα συμφέροντα που στην πραγματικότητα “κρατάνε τη μπαγκέτα”. Όμως ο Καπιταλισμός ακόμα κι ο πιο ακραίος Νεοφιλελευθερισμός, έχει νόμους κανόνες, κι ενίοτε και αυστηρούς μάλιστα. Έτσι σαν ένα πρώτο σημείο απάντησης στο ερώτημα του τίτλου.
Ας προσπαθήσουμε λοιπόν να εστιάσουμε σε κάποια από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της πρώτης κυρίως μετεμφυλιακής περιόδου, που δεν περιορίζονται όμως μόνο σ' αυτή, απλά τότε είναι πολύ πιο έντονα. Πρωτίστως βεβαίως χαρακτηριστικά της Οικονομίας, από τα οποία προκύπτουν όμως και κοινωνικά, πολιτικά, και πολιτισμικά στην τελική, τοιαύτα. Σε σχέση με την προπολεμική περίοδο αλλάζει ριζικά το πρόσωπο της χώρας. Αυτό βέβαια δεν είναι ελληνική αποκλειστικότητα, όλη η Ευρώπη (τουλάχιστον) αλλάζει μεταπολεμικά. Βλ. Καταναλωτισμός κλπ. Αλλά αυτά δεν είναι του παρόντος. Αυτό που ενδιαφέρει εδώ είναι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αυτής της μεταλλαγής εγχωρίως που όπως (ελπίζω) θα δούμε στη συνέχεια, αποτελούν κυριολεκτικά παγκόσμιες ιδιαιτερότητες και αποκλειστικότητες. Για το πως προέκυψαν, τίθενται ερωτήματα, τα οποία δεν έχουν καθαρές, ή έστω βασισμένες σε κάποια συγκεκριμένα στοιχεία απαντήσεις. Με άλλα λόγια αυτό το “Ελληνικό Μοντέλλο” ανάπτυξης ήτανε αποτέλεσμα σχεδιασμού ή απλά προέκυψε ως παρενέργεια του πολιτικού και νομικού συστήματος που περιγράψαμε πιο πάνω; Ας αρχίσουμε όμως επιτέλους να προσεγγίζουμε τα ανωτέρω, και ίσως μπορέσουμε να οδηγηθούμε σε κάποιες έστω εκτιμήσεις επί του “διλήμματος” σχεδιασμός ή παρενέργεια;
Φυσικά, και ως ορθόδοξοι Μαρξιστές, θα ξεκινήσουμε από την Οικονομική Βάση. Όλοι οι τομείς της λεγόμενης επίσημης κι υπό ανάπτυξη Οικονομίας, έστω και λειψής κι ασθμαίνουσας, είχανε ξεκάθαρα περάσει στα χέρια των ξένων Ιμπεριαλιστών και των ντόπιων υποτακτικών τους. Αναφερόμαστε τόσο στο δευτερογενή (Βιομηχανία) όσο και στον τριτογενή (Εμπόριο, Υπηρεσίες) τομείς που βρισκόντουσαν μάλιστα υπό αλματώδη ανάπτυξη, λόγω του ότι εκκινήσανε ουσιαστικά από το σημείο μηδέν εξ' αιτίας του προηγηθέντος πολέμου. Αυτό άλλωστε συνέβηκε λίγο ως πολύ και σ' όλη την υπόλοιπη Ευρώπη. Το ζητούμενο είναι το πως διαμορφώθηκε σε τούτη τη γωνιά της...Πέρα από τις προφανείς λοιπόν πολιτικές διακρίσεις, έχουμε και ένα πιο ριζικό και κάθετο διαχωρισμό της κοινωνίας που βασίζεται καθαρά σε οικονομικά κριτήρια Από τη μια μεριά οι ξένοι ιμπεριαλιστές και οι 200-300 οικογένειες ντόπιων που λυμαίνονται τον τόπο κι από την άλλη το σύνολο του υπόλοιπου πληθυσμού ανεξαρτήτως ιδιότητας, είτε αυτό κατοικεί στις πόλεις είτε (ακόμα) στην ύπαιθρο το οποίο προφανώς και κυρίως πρέπει επίσης να ξεκινήσει από το σημείο μηδέν και μάλιστα υπό συνθήκες μακράν επισφαλέστερες αυτών της ούτως ειπείν “Επίσημης Οικονομίας”. Βορρά των αρπακτικών δεν είναι μόνο οι πρόσοδοι αυτής καθ' αυτής της Οικονομίας, αλλά το διάτρητο νομικό πλαίσιο, βλ. Πλήρης ασυδοσία, (φοροδιαφυγή, εισφοροδιαφυγή, και ων ουκ έστι αριθμός) τους επιτρέπει να βάζουν άγριο χέρι και στα ούτως η άλλως περιορισμένα οικονομικά του ίδιου του κράτους (των) θαλασσοδάνεια, υπερτιμολογήσεις, υποτιμολογήσεις, αποικιοκρατικές συμβάσεις για δάνεια και έργα, κι από που ν' αρχίσει κανείς και που να τελειώσει. Με δυο λόγια και το ίδιο το Ελληνικό; Κράτος συνέχισε την από προ της ίδρυσης του παράδοση της υπερχρέωσης του βάσει ληστρικών συμβάσεων και δανείων, και ως εκ τούτου της επικείμενης η και πλειστάκις πραγματοποιούμενης χρεωκοπίας του. Το μερίδιο των υποτελών τάξεων δηλ. του συνόλου του Ελληνικού Λαού από την “Επίσημη Οικονομία” ήταν κάποιες κακοπληρωμένες και λειψές σε αριθμό θέσεις εργασίας. Να λοιπόν γιατί η μετανάστευση ήταν “Ευλογία Θεού”, γιατί το δολάριο πήγε με τη μία στις 30 δρχ. γιατί τα κομμένα χιλιάρικα ήταν ίσα με 700 δρχ. κλπ. Επισημαίνω επί τροχάδην κάποια σημεία και γιατί είναι αδύνατο να γίνει εδώ λεπτομερής ανάλυση τους και κυρίως γιατί το πεδίο στο οποίο πρέπει να εστιάσουμε, δεν είναι τα λίγο ως πολύ γνωστά στοιχεία της “Επίσημης Οικονομίας” αλλά της “ανεπίσημης” “ημιεπίσημης” αν προτιμάτε, της “κάτω από το τραπέζι” Οικονομίας “που έδωσε ψωμάκι στο λαό” και παντεσπάνι μη σου πω, όπως θα δούμε παρακάτω.
Είδαμε λοιπόν, έστω συνοπτικά, τα βασικά χαρακτηριστικά του επικρατήσαντος Οικονομικού Σχηματισμού μετά τον πόλεμο σε τούτη τη χώρα. Ας δούμε, στη συνέχεια ποιά ήταν η επίδραση του ανωτέρω στην κοινωνία στο σύνολο της, και ως εκ τούτου στο οικιστικό περιβάλλον. Ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του '40 αρχικά και βασικά για πολιτικούς λόγους όπως είδαμε, αρχίζει το φαινόμενο της Εσωτερικής Μετανάστευσης. Μαζική μετακίνηση πληθυσμών από την ύπαιθρο προς τι πόλεις. Στις επόμενες δεκαετίες,('50, '60, '70) το φαινόμενο αυξάνεται κατακόρυφα και λαμβάνει τρομακτικές διαστάσεις. Η ύπαιθρος, ιδιαίτερα οι ορεινές και πιο άγονες περιοχές κυριολεκτικά αποψιλώνονται από τον πληθυσμό, ιδιαίτερα τον ενεργό, χωριά ερημώνουν, Ελάχιστοι υπερήλικες αποτελούν πλέον τον πληθυσμό άλλοτε πολυπληθών χωριών και κωμοπόλεων, Οικίες εγκαταλείπονται, μετατρέπονται σε χαλάσματα κ.ο.κ. Εγκατάλειψη, και μαρασμός. Οικονομικοί λόγοι πλέον, αναλαμβάνουν την πρωτοκαθεδρία. Ενώ η διάλυση της υπαίθρου δεν προσφέρει καμμία διέξοδο, στις πόλεις έστω κι αυτή η στρεβλή, αλλά έντονη τη συγκεκριμένη εποχή οικονομική ανάπτυξη, προσφέρει αρχικά θέσεις εργασίας που προσελκύουνε τον πληθυσμό να πάει να τις καλύψει, για να έχει ένα κομμάτι ψωμί αν μη τι άλλο. Και σ' αυτό το σημείο αρχίζει όπως θα δούμε να παίρνει σάρκα και οστά το φαινόμενο της “κάτω από τραπέζι” οικονομίας. Θα μπορούσα ίσως να την ονομάσω “Παραοικονομία” για να της δώσω έναν αποδεκτό κι από τους “γραμματιζούμενους” ορισμό, προσωπικά όμως νομίζω ότι ήταν κάτι πολύ ευρύτερο απ' αυτό. Να ξεκαθαρίσω από τώρα ότι όταν λέω”κάτω από το τραπέζι” δεν δίνω καμμιά αρνητική έννοια στη παραπάνω έκφραση. Απλά αναφέρομαι στο γίγνεσθαι που αρχίζει να ξετυλίγεται στον χώρο της οικονομίας και είναι ηθελημένα ή μη, θα προσπαθήσουμε να το δούμε, αν και όπως είπαμε και παραπάνω δεν είναι και τόσο εύκολο, έξω από αυτό που συμβατικά ονομάζουμε “Επίσημη Οικονομά”. Απλά να πω εδώ πριν προχωρήσω την “Ιστορική μου Αφήγηση” παραπέρα ότι όπως μας διδάσκει και η Διαλεκτική, τίποτα δεν είναι απόλυτο. Όλα τα φαινόμενα εγκυμονούν αντιθέσεις. Ακόμα κι αυτά που περιγράψαμε με τα μελανότερα χρώματα πιο πάνω. Ιδιαίτερα όταν σα λαός έχεις για “πρόγονο” σου κάποιον σαν τον πολυμήχανο Οδυσσέα.
Βρισκόμαστε λοιπόν στη φάση της εκρηκτικής ανόδου της προς τα μεγάλα αστικά κέντρα μετακίνησης πληθυσμών, και της εγκατάλειψης της υπαίθρου, αποτέλεσμα του τύπου της οικονομικής ανάπτυξης, όπως επιγραμματικά αναφερθήκαμε παραπάνω. Παράλληλα βέβαια με την “Ευλογία Θεού” Εξωτερική Μετανάστευση αλλά αυτό είναι άλλο καπέλλο. Δημιουργείται λοιπόν στα αστικά κέντρα τεράστια ζήτηση στέγης. Που και πως θα στεγαστούν οι μάζες των μετοικούντων; Σε μια “νορμάλ”, σύμφωνη με τις γραφές καπιταλιστική ανάπτυξη, και μάλιστα στις μεταπολεμικές εποχές της “Κε'υ'νσιανής” ευημερίας, το κράτος και οι πίσω από αυτό “κρατούντες” θα έδιναν δάνεια, θα έχτιζαν Εργατικές Κατοικίες, μεγάλες Οικοδομικές Εταιρείες θα παρήγαγαν και θα πούλαγαν ή θα ενοικίαζαν φτηνή κατοικία κ.ο.κ. Εν πάσει περιπτώσει θα ενέτασσαν όλες αυτές τις μάζες μέσα στα πλαίσια της “Επίσημης Οικονομίας” και φυσικά θα κέρδαγαν πολλαπλασίως εξ αυτού. Δεν είναι βέβαια κάτι καινούργιο αυτό που λέω εδώ, και δεν επεκτείνομαι. Και μόνο το γεγονός ότι ένας εργαζόμενος ή και μη, που πέφτει στην καλοστημένη παγίδα του δανεισμού, καθίσταται όμηρος για όλη του τη ζωή, είναι αρκετό για του λόγου το αληθές. Ας είναι και συνεπής, και μόνο οι τόκοι κι ανατοκισμοί που πληρώνει τον κάνουν να του στοιχίσει “ο κούκος αηδόνι”. Θα ήταν λοιπόν μια επί πλέον γερή κονόμα για τους κρατούντες, αλλά “την παράβλεψαν”. Το ερώτημα που τίθεται εδώ είναι το γιατί; Η απάντηση σύμφωνα με τους παππούδες ημών και υμών, τους κλασσικούς πάντα, είναι το ότι για να υπάρξει οποιαδήποτε Καπιταλιστική Ανάπτυξη, και ιδιαίτερα Κε'υ'νσιανού τύπου χρειάζεται μια αρχική κεφαλαιακή συσσώρευση. Ε, αυτή ήταν που έλειψε στον Ελληνικό μεταπολεμικό οικονομικό σχηματισμό. Που να τα βρει το κράτος τα λεφτά για να τα δώσει στο λαό να χτίσει σπίτια; Και πολύ περισσότερο, να χωροθετήσει, να πολεοδομήσει, να φτιάξει δίκτυα, πάρκα και δεν ξέρω τι άλλο. Δηλ ξέρω, αλλά στο σημείο αυτό δεν έχει σημασία η λεπτομερειακή παράθεση όλων των παραμέτρων. Που να βρεθούνε χρήματα για συσσώρευση μέσα στο καθεστώς της αρπαγής της ανομίας και ασυδοσίας των ξένων Αφεντικών από τη μία και της ΛΜΑΤ από την άλλη; Πούνε τος λοιπόν ο Καπιταλισμός; Να τος, να τος, δε θα τον βρεις. Πάντως πολύ πιο δύσκολα από “το δαχτυλίδι”....
Οι μάζες όμως που συνέρρεαν στα αστικά κέντρα έπρεπε με κάποιο τρόπο να στεγαστούν. Η Ιμπεριαλιστική εξάρτηση, όπως είδαμε παρέπεμπε σε γενικές γραμμές σε τριτοκοσμικά χαρακτηριστικά. Θα περίμενε λοιπόν κανείς την έκρηξη των παραγκουπόλεων όπως αυτό συναντάται ακόμη και σήμερα σε τεράστιες εκτάσεις εδαφικά και πληθυσμιακά, χωρών και μεγαλουπόλεων του Τρίτου Κόσμου. Κύριο χαρακτηριστικό τους η αποικιοκρατικού χαρακτήρα Ιμπεριαλιστική Εξάρτηση. Παρ' όλα αυτά παραγκουπόλεις ενταύθα παρατηρηθήκανε μεν, αλλά σε περιορισμένο πλήθος τόσο εδαφικά όσο και χρονικά. Γιατί; Σ' αυτό το σημείο αρχίζει να ξετυλίγεται σιγά σιγά το κουβάρι της ιδιαιτερότητας του Ελληνικού μεταπολεμικού Σχηματισμού. Θέλετε να το πείτε “Ελληνικό Δαιμόνιο”, “Ελληνικό δρόμο προς τον Καπιταλισμό, την Ανάπτυξη κλπ”; Το σίγουρο είναι ότι όπως και να το πείτε είναι έξω και μακράν από τις διδαχές των Κλασσικών Διδασκάλων περί Καπιταλισμού.
Το εναρκτήριο λάκτισμα δίνεται λοιπόν με δύο νόμους που θέσπισε η αλήστου μνήμης κυβέρνηση της πρώτης Καραμανλικής οχταετίας (1956-'63) και οι οποίοι αποτελούνε απολύτως μοναδικό Ελληνικό φαινόμενο παγκοσμίως. Δεν γνωρίζω ποιός νους τους συνέλαβε, και τι είχε στο “πίσω μέρος του μυαλού του”. Και δεν αναφέρομαι βέβαια στου υπουργούς που τους υπέγραψαν αλλά στους εμπνευστές τους. Όμως εκεί βασίστηκε, έστω συμπτωματικά, προσωπικά μου είναι πολύ δύσκολο να τους εντάξω στα πλαίσια οιουδήποτε Σχεδιασμού ή έστω απλά ικανοποίησης οικονομικών συμφερόντων, η σημαντική άνοδος, πρωτόφαντη άλλωστε του οικονομικού και βιοτικού επιπέδου της συντριπτικής πλειοψηφίας του Ελληνικού λαού, παρά τις συνεχιζόμενες άγριες πολιτικές διώξεις, τα ξερονήσια, την πολιτική προσφυγιά κλπ. Ποιοί ήταν αυτοί οι νόμοι λοιπόν, πως φτάσαμε στα θαυματουργά αποτελέσματα τους και ποιά ήταν αυτά θ' αρχίσουμε να αναλύουμε σιγά σιγά.
1ον η νομοθέτηση της δυνατότητας τεμαχισμού των αγρών και η θέσπιση του όρου “Αγροτεμάχιο” ως αυτοτελούς περιουσιακού στοιχείου. Ως γνωστόν “Αγροί” ήτανε όλες οι εκτός σχεδίου πόλεως εκτάσεις. Οι εντός σχεδίου ήτανε και είναι τα “Οικόπεδα”. Ο με το νέο νόμο επιτραπείς άνευ ορίου τεμαχισμός των αγρών επιφέρει τον νέο νομικό όρο “Αγροτεμάχιο” του οποίου η έκταση μπορούσε να ποικίλει ανεξέλεγκτα από το μηδέν μέχρι το άπειρο. Από πρακτική άποψη και στη συντριπτική τους πλειοψηφία η έκταση των αγροτεμαχίων εποίκιλε ανάμεσα στα 100 και τα 500 τμ.
2ον η νομοθέτηση της “Αντιπαροχής” δηλ. της δυνατότητας της παροχής οικοπέδου, για να μη σας πω και αγροτεμαχίου ακόμα, προς οικοδόμηση, έναντι υλικού ανταλλάγματος. Δηλ. τμήματος, ως ποσοστού, της προς ανέγερση οικοδομής. Όπως θα δούμε πιο λεπτομερειακά και παρακάτω, δια της αντιπαροχής εθεσπίζετο μια ακόμη μορφή αυτοτελούς ιδιοκτησίας, ήτοι τα χιλιοστά επί του συνόλου της οικοδομής και του οικοπέδου επί του οποίου κείται, εκφραζόμενα ως “Οριζόντια Ιδιοκτησία” η σε πιο απλά ελληνικά, “Διαμερίσματα”.
Αρκετά όμως με τα “Νομικά”, πάμε να δούμε τι επέφεραν στην πράξη οι νόμοι στους οποίους αναφερθήκαμε. Μαζική λοιπόν μετακίνηση πληθυσμών προς τα αστικά κέντρα, εδώ να πω ότι ακόμα κι ο όρος “Εσωτερική Μετανάστευση” μου φαίνεται ότι περιορίζει την μαζικότητα και ορμητικότητα του φαινομένου, τουλάχιστον στις πρώτες δεκαετίες '50, '60, και '70, και βέβαια ιλιγγιώδης αναζήτηση στέγασης, έτσι για ν' ανακεφαλαιώσουμε τα προηγούμενα. Περαιτέρω αδυναμία του κράτους και των κρατούντων να εντάξουν το φαινόμενο υπό τον έλεγχο τους δηλ μέσα στην επίσημη οικονομία ώστε να το εκμεταλλευτούν και ν' αποκομίσουν τα όποια οφέλη, όχι και μικρά. Οι εξελίξεις τόσο στην αγορά γης όσο και στην “οικοδομή” είναι καταιγιστικές. Οι εκτός σχεδίου, τότε ακόμα, περιφέρειες των πόλεων, (Αγροί) κατατεμαχίζονται εν ριπή οφθαλμού και πωλούνται στα πλήθη των μετοικούντων ως αγροτεμάχια, σε τιμές εξωφρενικές για τα δεδομένα της εποχής, αλλά φαινομενικά υποφερτές για τους αγοραστές δεδομένης της μέχρις ορίων κατάτμησης τους, αλλά και των ευκολιών στην αποπληρωμή τους, δόσεις κλπ. Οι τιμές της Γης κυρίως για τις δυτικά από το ποτάμι περιοχές εκτοξευτήκανε στον ουρανό. Εμφανίστηκε γαιοπρόσοδος σε τέτοια κάθετη αύξηση που χωρίς πλάκα αποτέλεσε κι αποτελεί ακόμα και μέχρι σήμερα παγκόσμιο ρεκόρ. Η ίδια η Γη ανά οιαδήποτε μονάδα μονάδα επιφάνειας της ήταν απείρως πιο ακριβή από τις λεγόμενες “καλές περιοχές” τις προορισμένες για κατοικία ανώτερων οικονομικά στρωμάτων, και ενταγμένες στην “επίσημη οικονομία”. Τι να μας πουν τα “Ψυχικά, οι Εκάλες και οι Κηφισιές”. “Το Περιστέρι, τα Νέα Λιόσια, (και όχι Ίλιον, μη χέσω), και τα Αιγαλέα σίτια ήτανε πιο ακριβά, κι αν θέλετε το πιστεύετε. Να πούμε και δυό λόγια για το ποιοί ήταν αυτοί που αρχικά επωφελήθηκαν από το προαναφερθέν μπουμ. Καλά εκτός από τους “μεσάζοντες” , ήτανε οικογένειες Αρβανιτών, που είχαν εγκατασταθεί στις παραπάνω περιοχές περίπου και γύρω στο 16ο αιώνα, ακόμη στην εποχή της Τουρκοκρατίας. Ε μην τις εντάξουμε όμως και στις ελίτ, πάει πολύ.
Αρχίζει λοιπόν, πυρετώδης οικοδομική δραστηριότητα. Αλλά με τέτοιες ιδιαιτερότητες που θα προσπαθήσουμε σ' αυτό το σημείο να παραθέσουμε, που την καθιστούν μοναδικό φαινόμενο σε παγκόσμια κλίμακα. Κατ' αρχάς μιλάμε για αυθέραιτη δόμηση. Τα αγροτεμάχια είναι βέβαια εκτός σχεδίου πόλης, κι επομένως οικοδομικές άδειες, τοπογραφικά, κλπ. είναι απραγματοποίητες πολυτέλειες. Τ' αυθαίρετα φυτρώνουνε σα μανιτάρια πάνω σε παρθένα Γη. Παρθένα μ' όλη τη σημασία της λέξης. Χωρίς σχέδιο, χωροταξικό πολεοδομικό ή άλλο, χωρίς δίκτυα, φως, νερό, τηλέφωνο, κλπ. κλπ. Πολλά απ' αυτά κατασκευάζονται κυριολεκτικά με διαδικασίες “express” μέσα σε μια νύχτα. Μέσα σε μια νύχτα βέβαια και όχι μέρα γιατί είναι “παράνομα”. “Παράνομα” με βάση τους τύπους, ουσιαστικά “νόμιμα” σύμφωνα με την υπόγεια εκφρασμένη διάθεση των “Αρχών”. Ε, εν τάξει έπεφτε και το απαραίτητο “λαδάκι” στα κατά τόπους αστυνομικά όργανα, διαφόρων αρμοδιοτήτων και βαθμών, και βεβαίως άμα χρειαζότανε εις πάντα αρμόδιο, έτσι ώστε να “λιπανθεί” ο μηχανισμός και να κυλήσουν όλα κατά το εξ όλων των μερών δοκούν. Γρηγορότερα “φυτρώνανε” λοιπόν αυθέραιτα στις περιφέρειες των αστικών κέντρων, κυρίως Αττικής και Θεσσαλονίκης, από μανιτάρια. Οργασμός “κάτω από το τραπέζι” οικοδομικής δραστηριότητας. Όσοι είχανε λίγα λεφτουδάκια στην άκρη, κυρίως μικροεπαγγελματίες, μπακάληδες, χασάπηδες, φουρναραίοι, αναλαμβάνανε τις εργολαβίες και τ' αυγατίζανε μέσα σ' ελάχιστο χρονικό διάστημα, όχι τίποτα άλλο, να είναι έτοιμοι για το επόμενο στάδιο της “Αντιπαροχής”, αλλά ακόμα δεν έχουμε φτάσει εκεί. Και βέβαια αυτής της μορφής η οικοδομική δραστηριότητα μετ' ου πολύ μετεξελίχτηκε σε αυτοτελή, αυτοτροφοδοτούμενη σε εργατικά χέρια, αναπαράγοντας τα και πολλαπλασιάζοντας τα. Με άλλα λόγια η οικοδομή προσέφερε θέσεις εργασίας, σε όσους έρχονταν να χτίσουνε τα σπίτια της αμέσως προηγούμενης “φουρνιάς” οικοδόμων, που οι επόμενοι θα χτίζαν τα δικά τους και πάει λέγοντας “από φουρνιά σε φουρνιά”. Πως λέμε από γενιά σε γενιά; Ε, κάτι αντίστοιχο. Κατέστη λοιπόν η οικοδομή η κύρια και ίσως μοναδική οικονομική δραστηριότητα τουλάχιστον όσον αφορά τα χαμηλότερα στρώματα της Ελληνικής Κοινωνίας που δοθεισών των συνθηκών δεν ήτανε δυνατό να έχουνε οποιαδήποτε άλλη διέξοδο, για την επιβίωση τους. Τώρα σε ποιά κλίμακα οικονομικής καπιταλιστικής δραστηριότητας μπορούμε να εντάξουμε αυτό το είδος της ημιπαράνομης, ημινόμιμης με βάση τα όσα είδαμε παραπάνω, οικοδομικής δραστηριότητας τ' αφήνω σε “πιο ειδικούς” γιατί εμένα δεν μου προκύπτει. “Βιομηχανική” δεν μπορείς να την πεις, “Βιοτεχνική” πάλι δεν μπορείς να την πεις, αυτά έχουν κάποιους όρους και κανόνες, με βάση τον καπιταλισμό μιλάμε πάντα. Ούτε καν “Χειροτεχνική” δεν μπορείς να την πεις. Αυτό που μου έρχεται σαν ο πιο κατάλληλος όρος για να την χαρακτηρίσω είναι “αρπακολατζίδικη” που παίρνει απ' όπου βολεύεται στοιχεία, τα ενσωματώνει, και πορεύεται. Δεν είναι και πολύ 'δόκιμος” αυτός ο όρος επιστημονικά και επίσης δεν τον έχω βρει σε κανένα εγχειρίδιο όπου αναλύεται μια κάποιου τύπου καπιταλιστική ανάπτυξη. Το ζήτημα είναι ότι οι λα'ι'κές μάζες βρήκανε ένα στήριγμα να επιβιώσουνε προς ώρας, γιατί βέβαια υπάρχει και συνέχεια. Όχι βεβαίως με το αζημίωτο. Μιλήσαμε και πιο πάνω για την ασύλληπτη και χωρίς επιστροφή περιβαλλοντική καταστροφή του τόπου. Αυτό όμως ήταν απόρροια της κατάστασης στην οποία αναφερθήκαμε και πιο πάνω. Ο πολύς ο κόσμος έπρεπε να επιβιώσει και βρήκε τον τρόπο. Τι θέλω να πω, και πιστεύω πως θα προκύψει και πιο γλαφυρά παρακάτω. Τίποτα δεν είναι μόνο άσπρο ή μόνο μαύρο. Αυτό που επικρατεί είναι οι ενδιάμεσες αποχρώσεις.
Ανακεφαλαιώνοντας, προς ώρας, τα μέχρι τούδε δεδομένα, θα, κρατήσουμε από τα ανωτέρω εν περιλήψει τα παρακάτω.
α. Μαζική μετακίνηση πληθυσμών από την ύπαιθρο στα αστικά κέντρα.
β. Αδυναμία του κράτους να εντάξει τη στέγαση σε ένα στοιχειώδες έστω οικονομικό πλάνο.
γ. Έκρηξη της αυθέραιτης δόμησης, που ως αυτοτελής και αυτοτροφοδοτούμενη παρέχει τόσο στέγη όσο και δουλειά στα πλήθη των μετοικούντων.
Ένα ακόμα στοιχείο στο οποίο πρέπει να εστιάσουμε, είναι ο ακραίος κατακερματισμός της Γης δια της θέσπισης δια νόμου του όρου “Αγροτεμάχιο”. Επιφέρει, από τη μιά, όπως είδαμε εκτόξευση των τιμών της Γης, της γαιοπροσόδου γενικά, σ' επίπεδα ρεκόρ, από την άλλη όμως αποτελεί οικονομικά δυνατή λύση, για τα εκατομμύρια των προσερχομένων, λόγω αυτού καθ' αυτού του ακραίου κατακερματισμού, αλλά και των ευκολιών πληρωμής. Εδώ μιλάμε για τ' απίστευτα! Δια του νομικού όρου “Αγροτεμάχιο” προκύπτουν συγχρόνως, δύο εκ διαμέτρου αντίθετες εκφάνσεις. Και η πίττα ολάκερη κι ο σκύλος χορτάτος. Τι να πω ο νομοθέτης θα ήτανε ή σοφός ή ανυποψίαστος. Κλίνω προς το δεύτερο. Όμως αυτό που ενδιαφέρει κυρίως εδώ είναι οι συνέπειες και οι επιπτώσεις του παραπάνω νόμου στην ζωή του τόπου αυτού. Κύρια την οικονομική αλλά όχι μόνο.
Κατατέμνονται οι Αγροί, και προκύπτουν αγροτεμάχια έκτασης όπως είδαμε από 100 έως 500 τ.μ σε γενικές γραμμές, και κόστους ανά μονάδα γύρω στις 5000 δρχ, με ευκολίες πληρωμής. Κόστους διόλου ευκαταφρόνητου μεν για την συγκεκριμένη εποχή, αλλά όχι και απαγορευτικού δεδομένης και της επείγουσας ανάγκης των μαζικά ελαύνοντων στα αστικά κέντρα για στέγη. Κόβονται και κάποιοι δρόμοι και διαβάσεις με πρόχειρα τοπογραφικά σκαριφήματα, και να το το σχέδιο πόλης είν' έτοιμο για την επέκταση της. Καλύπτονται και οι ανάγκες στέγασης. Τόσο απλά και οικονομικά.! Τα μόλις προαναφερθέντα, θα λέγαμε ότι αφορούν την πρώτη από τις δύο όπως θα δούμε, φάσεις της μετακίνησης πληθυσμών από τη μιά, και της οικοδομικής δραστηριότητας ως ατμομηχανής της Ελληνικής Οικονομίας από την άλλη. Αυτές οι δύο φάσεις δεν χωρίζονται αυστηρά χρονικά, αλλά αποτελούν από ένα σημείο και μετά επάλληλες διαδικασίες. Τα αλλεπάλληλα κύματα των συναθροιζόμενων διαρκούν με μέγιστη ένταση για τρεις τουλάχιστον δεκαετίες, ΄50, ΄60, 70'. Από το '80 και μετά αρχίζουν και απαλύνονται. Οι διαδοχικά προσερχόμενοι όμως περνούν με τη σειρά τους κι από τις δύο φάσεις. Οι πιο πρόσφατοι είναι ακόμα στην πρώτη φάση ενώ οι “παλιοσειρές” έχουν περάσει στη δεύτερη. Να γιατί οι δύο φάσεις εξελίσσονται από κάποιο χρονικό σημείο και μετά παράλληλα.
Μιλάμε τόση ώρα για “δεύτερη φάση” κι ακόμα “δεύτερη φάση” δεν είδαμε. Για πάμε λοιπόν να την δούμε σιγά σιγά, γιατί εδώ νομίζω ότι “παίζονται όλα τα λεφτά” κυριολεκτικά και μεταφορικά. Εδώ είναι το κρίσιμο σημείο, όλης αυτής, της μακρόσυρτης να το πω, πραγματείας.
Έχουν από ένα χρονικό σημείο και μετά, εγκατασταθεί, αρκετές εκατοντάδες χιλιάδες, για να μην πω εκατομμύρια, στις παρυφές των αστικών κέντρων, εκτός σχεδίου ακόμα, κάτω από τις συνθήκες που είδαμε, και με το οικοδομικό μπουμ, αυτοδύναμο κι αυτοτελές, νέων οικιστών. Έκρηξη αυθαίρετων, πάνω όπως είδαμε σε αγροτεμάχια των 5000 δρχ χονδρικά. Εν τάξει. Έτσι κι αλλιώς είναι γνωστό ότι η μεταπολεμική Πολεοδομική Ιστορία της χώρας, στην πράξη, όχι επί χάρτου, είναι μια αέναη ιστορία παραγωγής και εν συνεχεία νομιμοποίησης αυθαίρετων, ακόμα και μέχρι σήμερα. Γενεές επί γενεών και νόμοι επί νόμων που πάντα ήταν οι τελευταίοι, γιατί μετά την ψήφιση τους θα ανεστέλετο οριστικά από κει και πέρα η παραγωγή αυθαίρετων νεώτερης γενιάς.
Οι νεόδμητες και πυκνοδομημένες όμως εκτάσεις, έχουν ανάγκες. Δίκτυα δρόμους φως νερό κλπ. Έτσι εκ των πραγμάτων, κι εφ' όσον είχαν οικοδομηθεί και κατοικηθεί, απαιτείτο να ενταχθούν στο σχέδιο πόλεως. Να κατασκευασθούν δίκτυα, φυσικά εξόδοις κυρίως των κατοίκων, ε, να πάρει κι η Πολιτεία το κάτι τι της. Αδήριτος ανάγκη βεβαίως η ένταξη στο Σχέδιο για τους οικιστές, αλλά “πολλαπλή η ωφέλεια” τόσο για τους ίδιους, όσο και για το κράτος που αντί να ξοδεύεται εκπονώντας σχέδια και χτίζοντας κατοικίες, έστω και προς πώληση επί δανεισμώ, μακροπρόθεσμα, εισέπραττε “ζεστό χρήμα” κοντοπρόθεσμα, σαν αντίτιμο για την ένταξη των αυθαιρετούχων στα Σχέδια, να 'χει να ξεπληρώνει τις “υποχρεώσεις του” προς τα ξένα και τα ντόπια αφεντικά, να δίνει “θαλασσοδάνεια” κοκ. Ένας ακόμη πόλος ισχυρά ωφελημένων, ήσαν οι εργολάβοι που κατασκεύαζαν τα δίκτυα. Μικροεπιχειρηματίες αρπακολατζήδες κι αυτοί, έχουνε μείνει στην Ιστορία για την “ποιότητα” του έργου τους, αλλά και για το “μαύρο” χρήμα που έρρεε στην τσέπη τους.
Η ένταξη λοιπόν στο Σχέδιο των εκτάσεων των αυθαιρέτων θα λέγαμε ότι αποτελεί την έναρξη της “δεύτερης φάσης”, που όπως θα δούμε είχε να προσφέρει πολλά, σε όσους αφορούσε εκόντες ή άκοντες. Ήδη και μόνο με την ένταξη στο σχέδιο, και την αναβάθμιση των αγροτεμαχίων σε οικόπεδα, η αξία της Γης ανεβαίνει κατακόρυφα, όπως γενικά συμβαίνει σε αυτές τις περιπτώσεις. Τα αγροτεμάχια των 5000 δρχ γίνονται οικόπεδα με πολλαπλάσια αξία, και κατακόρυφη αύξηση της γαιοπροσόδου, αποκλειστικά προς όφελος των νέων ιδιοκτητών. Η διαφορά ανάμεσα σ' αυτό που προς ώρας περιγράψαμε, και ενός τυπικού καπιταλιστικού προτσές βασιζόμενου στην ομηρεία των δανείων προς παροχή κατοικίας είναι προφανής και αυταπόδεικτη. Οι “δυστυχείς” εσωτερικοί μετανάστες όχι μόνο “πέσανε από την Ακρόπολη, χωρίς να πάθουνε ούτε γρατζουνιά, αλλά βρήκανε και πορτοφόλι”, για να το περιγράψουμε και λίγο πιο λα'ι'κά. Αυτή μάλιστα ήταν μόνο “η προκαταβολή”. Το βασικό όφελος που ξεκόλλησε μεγάλες μάζες από την μιζέρια, και έδωσε έναυσμα σ' αυτό που ονομάστηκε, “Οικονομική Ανάπτυξη, Πρόοδος, Ευημερία”, ή ότι άλλο σχετικό και αφορούσε πραγματικά την μεγάλη μάζα των λα'ι'κών στρωμάτων και όχι την ελίτ ήταν ο δεύτερος “Ελληνικής Κοπής” νόμος παγκόσμιας αποκλειστικότητας, ο νόμος της Αντιπαροχής.
Επαναλαμβάνω ότι κατά τη γνώμη μου διαφορετικά ήταν τα κίνητρα θέσπισης αυτών των νόμων, και διαφορετικά και πέρα από κάθε φαντασία στη συγκεκριμένη στιγμή, τ' αποτελέσματα τους. Σ' αυτά όμως μας ενδιαφέρει να εστιάσουμε. Ο νόμος της Αντιπαροχής λοιπόν, τον περιγράψαμε και παραπάνω, παροχή ποσοστού επί του οικοπέδου στον ιδιοκτήτη, από τον εργολάβο με την μορφή “οριζόντιας ιδιοκτησίας- διαμερίσματος”. Άμεσα αποτελέσματα, ακόμα μεγαλύτερη έκρηξη της οικοδομής, και μεγαλύτερη επέκταση της και στην “επίσημη οικονομία”. Γίνεται ο βασικός και κύριος μοχλός ύπαρξης και ανάπτυξης της, γιατί η εξάρτηση δεν επιτρέπει τίποτε άλλο, τουλάχιστον που να ανήκει στον δευτερογενή τομέα. Η παραπέρα επέκταση και ανάπτυξη δεν σημαίνει όμως ότι “εκσυγχρονίζεται” ο τρόπος παραγωγής και τα μέσα που παραμένουν αμφιλεγόμενα, στο χαρακτηρισμό τους, και “αρπακολατζίδικα”, όπως και στην προηγούμενη φάση, εκείνη της παραγωγής αυθαιρέτων. Επίσης οι φορείς αυτής της δραστηριότητας παραμένουν σε γενικές γραμμές οι αυτοί. Μικροεργολάβοι, που εξακολουθούν να είναι και μπακάληδες χασάπηδες ή φουρναραίοι. Η γαιοπρόσοδος συνεχίζει να εκτοξεύεται ακόμη πιο έντονα, κι αυτό αφορά κυρίως τα εκατομμύρια των συναθροισθέντων στα αστικά κέντρα Η αρχική τιμή των 5000 δρχ μέσα σ' ελάχιστο χρονικό διάστημα άντε δύο ή τριών ετών πολλαπλασιάζεται με τουλάχιστον διψήφιο συντελεστή. Γεννιούνται έτσι περιουσίες, έστω και σε ντουβάρια, κυριολεκτικά από το τίποτα. Βάσεις και “συρμαγιές” για επιχειρηματικές δραστηριότητες κι ευημερία έστω μόνο υλική, σε ανθρώπους που κυριολεκτικά δύο ή τρία χρόνια νωρίτερα “δεν είχανε στον Ήλιο μοίρα”. Ολόκληρη η οικονομική δραστηριότητα επίσημη ή μη, βασίζεται και εξαρτάται στενά από την οικοδομή. Επαγγέλματα εκ πρώτης όψεως “άσχετα” εξαρτώνται απ' αυτήν. Αποτελεί τον βασικό μοχλό της επελθούσας ευημερίας και της βελτίωσης της οικονομικής θέσης για την συντριπτική πλειοψηφία του Ελληνικού πληθυσμού. Και μάλιστα κάτω από συνθήκες που ουδόλως προσωμιάζανε με εκείνες των ραγδαίως αναπτυσσόμενων οικονομιών του υπόλοιπου Δυτικού Κόσμου στις πρώτες τρεις μεταπολεμικές δεκαετίες. Εκεί επικρατούσε και άνθιζε η Κε'υ'νσιανή παραλλαγή του Καπιταλισμού, το ίδιο το κράτος αναδείκνυε τον Καταναλωτισμό έδινε χρήματα για να τα πάρουν οι καπιταλιστές διπλά και τρίδιπλα στη συνέχεια. Εδώ όπως είδαμε δεν ήτανε δυνατόν να εφαρμοστεί ούτε το κε'υ'νσιανό, ούτε κανένα άλλο μοντέλλο. Με βάση τα στοιχεία της επίσημης οικονομίας, βασιζόμενα στα “επίσημα έσοδα” μεροκάματα κλπ των λα'ι'κών στρωμάτων η φτώχεια και η μιζέρια συνεχιζόντουσαν αναλλοίωτες και στις πρώτες και όχι μόνο, μεταπολεμικές δεκαετίες. Εν τάξει η άνθηση αυτή ευνοήθηκε έμμεσα από την ραγδαία αύξηση του οικονομικού προϊόντος στις καπιταλιστικές χώρες, όπου ουσιαστικά ξεκίνησε από το “μηδέν” του πολέμου, και διατηρήθηκε περίπου μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του '70. Δηλ δεν ξέρω αν κάτι ανάλογο θα μπορούσε να λάβει χώρα σε συνθήκες “Παγκόσμιας Κρίσης” όπως η σημερινή πχ και με τον Κε'υ'νσιανισμό πια στο χρονοντούλαπο της Ιστορίας, αλλά αυτό είναι “άλλου παπά Βαγγέλιο”. Το σίγουρο είναι πάντως ότι και με βάση τις διδαχές των Κλασσικών, στην Ελλάδα δεν εφαρμόστηκε καμιά καπιταλιστική συνταγή, που να την οδηγήσει στην οικονομική άνθηση όπως την περιγράψαμε παραπάνω. Επισήμως, Καπιταλισμός αυτό το πράγμα δεν λέγεται πάντως. Προκαπιταλιστικό στάδιο επίσης δεν μπορούμε να το ονομάσουμε. Το πως θα το ονομάσουμε τ' αφήνω στην κρίση του αναγνώστη (αν υπάρξει κανένας!). Εγώ δεν θα το τολμούσα. Εν τάξει να πω εδώ και να ξεκαθαρίσω ότι όπως και στον τίτλο του παρόντος, εν μέρει χαριτολογώ. Αλλά μόνο εν μέρει. Από καθαρά θεωρητική άποψη υπάρχει ένα θέμα, ή όχι;
Πάμε λοιπόν παρακάτω, σιγά σιγά να κλείσουμε και τούτο το κύριο μέρος του παρόντος πονήματος γιατί στην πορεία προέκυψε κι ένας επίλογος. Ε να μην πούμε και μιά άποψη για την παρούσα “κρίση” που αφ' ενός μεν συνδέεται με την, περί ης ο λόγος, περίοδο αφ' ετέρου πολλά ευτράπελα ακούγονται από επίσημα η μη χείλη;
Να κλείσουμε λοιπόν και τούτο το κομμάτι, το “κύριο μέρος”, προσθέτοντας απλώς ότι ναι μεν “το ψάρι βρωμάει από το κεφάλι”, αλλά αυτό δεν σημαίνει βέβαια, ότι δεν επηρεάζεται και το υπόλοιπο σώμα. Τι θέλω να πω, ότι η ανομία και η ασυδοσία που επεκράτησαν στα υψηλά στρώματα της κοινωνίας ήτανε φυσικά αδύνατον να μην διαχυθούν προς τα κάτω. Το μεγαλύτερο μέρος έστω και αυτής της οικονομίας στηρίχθηκε σε εξωθεσμικά και πέρα από την επίσημη οικονομία πλαίσια, αυτό που γενικά ονομάζεται “Παραοικονομία”. Βρέθηκαν ων ουκ έστι αριθμός μέθοδες, παράκαμψης της επίσημης οικονομίας και από τα λα'ι'κά στρώματα. Ας όψεται το Ελληνικό δαιμόνιο. Φυσικά κάποιοι ευνοήθηκαν και κάποιοι αδικήθηκαν από το εν λόγω φαινόμενο. Αλλά αυτή είναι η πραγματική ζωή σε όλες τις εκφάνσεις της, πέρα από ωραιοποιήσεις και 'ιδεαλισμούς”. Έτσι και 'δώ. Να πω λοιπόν απλά ότι εφ' όσον η “Παραοικονομία”, ή καλύτερα “η κάτω από το τραπέζι οικονομία”, βοήθησε άμεσα ή έμμεσα το μεγαλύτερο μέρος των λα'ι'κών στρωμάτων να βγουν από τις συνθήκες της μιζέριας, και της φτώχειας, μια χαρά ήτανε. Δεν εννοώ φυσικά την Παραοικονομία των “μεγάλων” που άλλωστε ήτανε και είναι “επίσημα” θεσπισμένη, αλλά αυτή των 'Μικρών”. Άλλωστε όπως ελπίζω ότι θα δούμε και στον επικείμενο επίλογο αναλυτικότερα, ένας από τους βασικούς λόγους που η οικοδομή έχει φορτωθεί τόσο στο παρελθόν, όσο και σήμερα, ακόμη περισσότερο, με βαρύτατους και πολλαπλούς φόρους, είναι ακριβώς αυτός. Το ότι η Άρχουσα Τάξη δεν μπορεί να δεχτεί έστω και αναδρομικά ότι κάτω από τη μύτη της πέρασε τόσος πλούτος, χωρίς να το πάρει χαμπάρι, και να του βάλει χέρι. Αυτή είναι μία από τις, αφ' υψηλού προσπάθειες ερμηνείας της παρούσας “κρίσης” και της υπό εξέλιξη ασύστολης αρπαγής και μεταφοράς πλούτου από τις μάζες των πολλών στους λίγους κι εκλεκτούς. Σου λέει “τα πήρατε, τα κονομήσατε και φόρους δεν πληρώσατε”. Σε πιο απλά Ελληνικά “δεν μας δώσατε τη μίζα που δικαιούμαστε. Πλερώνετε τώρα”. Αλλά αυτά θα τα δούμε πιο αναλυτικά παρακάτω στον επίλογο του παρόντος πονήματος. Εδώ που μπλέξαμε...
--
No comments:
Post a Comment